KÖY ENSTİTÜLÜLERDEN BİRİ

2014-08-28

indir

KÖY ENSTİTÜLÜLERDEN BİRİ

Osman Bolulu

Amasya-Taşova-Akınoğlu (1929). Anası Hatice Hanım, babası İsmail Hoca. Öğrenimi: Akınoğlu İlkokulu (1942), Samsun-Lâdik Akpınar Köy Enstitüsü (1947), Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat Bölümü (1954), Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü (1964). İlk ve orta dereceli okullarda öğret-menlik, yöneticilik yaptı. Milli Eğitim Ba-kanlığı Müşavir Müfettişliğinden emekli oldu (1981). Öğ-retmen ve müfettiş iken, düşüncelerinden ötürü alındığı gö-revine yargı kararıyla döndü. Şiir kitapları: Dalların Ucun-daki (1955), Bileşim Çizgisi (1963), Yurtboyu Sevişmek (1992-94), Taşın İyisi (1992-94, 2009), (Uzun Koşu (1994), Güle Yolculuk (1994).

Deneme kitapları: Antilaikliğin Önlenmeyen Yükselişi (1994), Belleksiz Toplum [1995), Korkacaksınız Kitapsız-lardan Kork (1998), İnsan İnsana Eklene Eklene (1998- 2001), Haritasız Yüzler (2007). Öykü: Yağmur Sonrası (1998, 2001).

Anı:

İnsanlığın Solmaz Gülleri (2000,2002), Bir Gülün Ay-dınlığında (2011), Köy Enstitülülerden Biri (2011). Biyog-rafi: Ahmet Miskioğlu Kitabı (2004-2009). Dil: Sözün Işığı (2004) Ödül: Şiir, deneme, dil ödülleri aldı. O. Bolulu özel sayıları: 1. Damar Dergisi, s.132. 2004. 2. (Kanada-Montreal Bizim Anadolu Gazetesi, 2004. 3. Ardıçkuşu Der-gisi, s. 62, 2004. 4. Aykırısanat. Dergisi, s. 69. 2004. O.

Bolulu denemesi üstüne kitap: Dilden Düşünüşe UZUN KOŞU. Tansu Bele, [Kum Y. 2004).

Köy Enstitülülerden Biri

Osman Bolulu

Kanguru Yayınları

Basım: Ekim 2012

Osman Bolulu

KÖY ENSTİTÜLÜLERDEN BİRİ

İÇİNDEKİLER

Niçin Böyle bir Kitap?

Öğrenimli Olmak Tutkumdu

Oğlunu Köy Enstitüsüne Götüren Medreseli

Dört Dörtlük Köy Enstitülü müydüm?

Kara Torak Yeşil Yaprak

Kaytarıcı

Okuldan Kaçtım

1943 Depremi

Müdürümüz Değişmiş

Dönüşüm Noktası

Zorluk Öğretiyor

Ambara Kabak Gelmiş

Ya Hamamın Pencereleri?

Bir Olay Beni Yüreklendiriyor

Sabahat Kartekin

Balıkhane-Deniz

Piyer Lermit

Hükümetin İtleri

Erzurum Pulur Köy Entitüsü

Düello

Cisim

Canlı Cenaze

Kitap Kurdu

Cisim’in Ban Yazdırdığı Öykü

Dünyanın En Büyük Adamı

Zamansız İzin

Tadı Damağımdan Silinmeyen Elma

Babam Ölmedi Benim

Feylesof mu, 2.500 mü?

İblis

Enver Kartekin

Öğrenci Yönetime Ortak

Son Yıl, Zor Yıl

Gazi’de Rahat mıydım?

Aramızda Bir Şövalye

Köy Enstitülü Öğretmen Osman Bolulu

Köy Okuluna Bakanlık Müfettişi

Kaymakam Beyin Yuları

Kasvet-Engiz

Tahta-Takdirname

Komünizm Kore Dağlarından mı Gelecek?

Beni Köy Enstitülüğe Kayıt eden Makal

İrfan Ordusunun Renkli Bir Kişisi

Yine Makal’dan

Açıklar Livası

Ya Öğretmenliğin Denilirse?...

Birkaç Alıntı

Öğretmenlerimiz (şiir)

İmece

Okumak Tutkumdu

Cumhuriyetin 6. yılında, Türk abecesine,Türk boğazına doğuşum büyük bir şans!

Üç ağabeyim, ilkokul çıkışlı. Okullu olmak

için yanar tutuşurdum. Yedinci yaşımda, küçük

diye okula almadılar beni. Hırçınlaştım.

Susturamayacaklarını anlayınca; taş tahta ve

taş kalemi ile bir de alfabe aldılar bana. Bir

ay içinde okumayı söktüm. Köyün başındaki

ormandan çam dallarını ocağa atar, ışığında

bağıra bağıra alfabeyi okurdum. Ev halkı beni

azarlamaz, kalkıp başka odaya çekilirlerdi.

Alfabedeki çocukların giyimi, evleri, bizimkine

benzemiyordu. Karşı dağların ardında

olmalıydı onların yeri. Güneş de akşamları o

yana kaçıyor, yıldızlar, o yana kayıyordu. Yıldız

kayınca birisinin öldüğü söylenirdi. İnanmıyordum.

Üç yanı dağlarla çevrili kıstaktan,

ışıklı yere göçen insanlardı o kayan yıldızlar.

Benim dünyam, bir kıstağın çanağından

ileri fırlamış, tepenin üstüne konuşlanmış,

sonra da kendi üstüne kapanmış köydü. Askerlik

yapanlar, okumaya gidenler, oraları

anlatırken, ağızlarından bal damlardı. Kent

okullarına gidenlerin giyim kuşamı, yürüyüş

ve halleri alfabedekileri andırıyordu. Ben de

gitmek, oralarda okumak istiyordum.

İlkokulu bitirdim

Büyük ağabeyim beni Amasya Ortaokuluna

yazdırmak istiyor. Babam karşı çıkıyor:

Geçimini, harçlığını sağlamadan olmaz. Benim

çektiğim yoksul öğrenciliği oğluma çektirmem,

diyordu. Babamdan gizli, ağabeyimin yardımı

ile askeri ortaokul sınavına girdim, kazandım.

Bu kez de babam: “Bu adamdan asker olmaz”

dedi.

Ne yapıyor babam?

Bana tek fiske vurmamış, beni hiç azarlamamış,

imam durduğu köylere bile yanında

götüren babam ne yapıyor?

Sevmiyor desem, olmaz. Eve geldiğinde kucağına

atlardım. Ceviz, şeker vb. şeyler vardır

avcunda. “Aç da al!” derdi. Çelik gibi parmaklarını

açamaz, ısırmak isterdim. “İşte, bu olmaz,

kendi gücünle alacaksın” derdi. Zorlanırdım.

Kanıra kanıra ben mi çözerdim avcunu, o mu

parmaklarını gevşetirdi, sonunda avcundan

aldığımı yerken aferinle saçlarımı hapazlardı.

Babamın beni çok sevdiğini biliyorum ama

içimde bir burukluk. (Babamı yıllar sonra anlayacakmışım.)

Köy hayatına yatkın değilim

İkinci Dünya Savaşı dünyayı kasıp kavuruyor.

Türkiye, daha Birinci Dünya Savaşı’nın

yaralarını saramamış. Savaş, bize sıçrayacak

korkusunu yaşıyor Türkiye. Askerliğini yapan

ağabeyim, terhis vakti geldiği halde terhis

edilmemiş. Büyük ağabeyim, ihtiyat askerliğine

çağrımış. Babam yaşlı. Evin işleri, 12 yaşımda

bana kalmış. Nasıl edeceğim? Tarlada,

bağ bahçede çalışanlara su, azık götürmekten,

kuzu, öküz gütmekten başka iş yapmamıştım

ki…

İş başa düştü

Evin, iş becerecek erkeğiyim sözümona.

Bahar ağzı. Yakacak gerek. Öküzleri kağnıya

koşup ormana vardım. Buzlanmış kar kalkmamış

daha. Çorapsız pabuçlarıma kar doluyor,

üşüyor, ayağımın sızısına dayanamıyorum.

İlkokuldaki sevgilimin armağanı acemice

işlenmiş mendili kesip çorap yerine ayaklarıma

sardım. Kar ayağıma doluyor.

Ormanın karsız bölümündeki endirek

ağaçları (Akdeniz ağacı) var. Gevrektir. Baltayı

vurdun mu hemen kesilir. Ateşi boldur, ama

kor düşürmez ocağa. Odunu kağnıya yükledim.

Köyün yakınına indik. Köylü, o ağaç için:

“Endirek odunu, yiğit odunu” diyerek alaya

alır insanı.

Öküzleri, çayıra saldım. Akşamın kararmasını

bekliyorum. ’yiğit odunu’ eylediğimi kimse

görmeyecek. Karanlıkta evin önündeyim. Şerife

Ablam yardıma geliyor. Yiğit odunu’mu görmesin.

- Abla sana zahmet olmasın. Ben taşırım

içeriye. Çok acıktım. Bana bir çorba pişiriver.

O arada odunu içeri taşıdım.

Çocuk aklı: Çorbayı içer içmez, yorganı

çektim başıma. Sanki sonra ablam odunları

görmeyecek(!).

Tarla sürülecek. Öküzlerden biri yana çekiyor.

Zorladım mı yere yatıyor. Modulluyorum,

kalkmıyor. Kulağını ısırdım. Suratımı boynuzladı.

Yiğitliğe gölge düşürmeyeceğim: Düşüp

yaralanmışım(!)

İbrahim ağabeyim, askerden yazdı: Adamölenin

kısıkta, tarif ettiği yerde tahta yapılacak

bir tomruk varmış. Başı, ip takmak için

kertilmiş. Onu alıp köye getirmeliymişim.

Denilen yere vardım. Tomruğu boyunduruğa

bağladım. Yoldayız. O yana çeken, beni

boynuzlayan öküz, zelveyi kırdı. Yeniden zelve

yaptım. Yine kırdı. Başa çıkamadım onunla.

Bıktım.

Eskiden beri öfkeliyim ona zaten. Bizim

ormanda ‘adamölenindere’ diye bir yer vardır.

Oraya kimse giremez, kurt, ayı vb.vardır diye.

O huylu öküzü, oraya sürdüm. Şundan kurtulalım.

Boyunduruk omzumda, tek öküz önümde,

yorgun bitkin köye dönüyoruz. Köyün başındaki

Ali Efendioğlunun çayıra geldik ki huysuz,

bizden önce inmiş, otluyor. Kalsın orda,

onu kurt yesin! Akşam yem zamanı, ahır kapısını

burunlayarak açtı huysuz öküz.

Alfabemde beni imrendiren yerlere özlemim

koyulaştı.

Oğlunu Köy Enstitüsüne Götüren

Medreseli

Akpınar Köy Enstitüsüne kabul edilmişim.

Çağrılıyorum. Bıraksalar, razıyım yalnız gitmeye.

Bilmediğim yolu nasıl çıkaracaksam...

Bbabm beni karakaçana (eşeğe) bindirdi

babam, üçümüz koyulduk yola. Gidiyoruz, gidiyoruz,

arkama bakıyor, geçtiğimiz yerleri görüyorum.

Eşek, ne ağır adımlı binitmiş. Yaya

gitseydik düşüncesi geçiyor içimden. Sanki

ben eşekten daha hızlı yürüyecekmişim, yükü

taşıyabilecekmişim gibi. Hani tezden okula

kavuşmak istiyorum ya, onun ivecenliği.

Geceyi, Destek Boğazındaki ormanda geçirdik,

yaktığımız ateşin başında. Çakal sesleri,

karakaçanı huylandırıyor, kaçabilir diye

yarı uyur yarı uyanığız. Sabah, ormanın düzü

bitmiş, yokuşu başlamış. Dinlene tırmana aştık,

Destek Boğazını.

Gün devrilmiş, akşam güneşinin gümüşlediği

Lâdik gölü önümüzde yatıyor, kıpırtısız.

Çevresindeki sazlar, hafif hafif cilveleniyor; yeniyetmeliğe

giren kız gibi. Benim gözüm, gölün

bitiminden sonra gelen tepenin böğründeki

beyaz badanalı binalarda. Akpınar Köy Enstitüsü

orası olmalı. Okula ulaşıversek.

Boğazı aşan sırttan aşağı devrilince, gölün

kıyısındaki ova,öyle tepeden göründüğü kadar

yakın değil, uzun. Yolla öpüşen göl, güzel de,

onda değil gözüm, benim güzelim ileride. Biraz

hızlansak. Akşam inerken giriyoruz Lâdik’e.

Akşam kapanmaz ya okul, gitsek ya! Babam,

memur kısmının sıkışık saatte iş yapmayacağını

mı düşünüyordu, oğluyla bir geceyi daha

birlikte geçirmek mi isterdi?…

- Kalalım, diyor.

Bir hanın hasır peykelerinde sabahladık.

İyice bitlenmişiz. Sabah, hamama götürdü

babam beni. İlk kez hamam görüyorum. Hep

anam keselerdi beni köyümüzün yunağında.

Babam bu işi, ondan iyi beceriyor. Utandım,

hoşlandım. Yedek çamaşırımı giydirdi. Öğleye

doğru götürdü Enstitüye.

Yolda, her zaman yolun kıyısından yürümemi

söylüyordu: Makineler (motorlu araçlar)

olurmuş, sakınmalıymışım. Arkadaşlarım

olacağını, onlarla iyi geçinmemi, herkesin ayrı

bir huyu husu olacağını, onlarla bir elma bölüşürsem

büyük yanını arkadaşıma vermemi;

büyük parçayı kendisine ayıranla arkadaşlıktan

sakınmamı öğütlüyordu. Bir de gözünüze

bakmadan konuşanın yalancı olacağını.

(Babamın ne demek istediğini, yıllar sonra

anlayacak; ‘İç Kimlik’ adıyla bir deneme yazacakmışım.)

Dört Dörtlük Bir Köy

Köy Enstitülü müyüm?

Babam ortaokula gönderilmeme razı olsaydı,

Alfabemde gördüğüm insanlara benzeyecek,

kentli olacaktım. Askeri ortaokula girseydim,

resmi giyimim olacaktı, sonunda komutan

olacaktım. Belki de yurdu düşmandan

temizleyen bir kahraman.

Köylü giyimimle vardığım Köy Enstitüsü,

hemen elbise vermedi. Köy giyimi ile dolaşmaktan

sıkılıyorum. Ama herkesin dili, tavrı

bana yadırgı değil. Karşılaşır karşılaşmaz,

tanıştırılma beklemeden birbiriyle kaynaşan

köylü sıcaklığını yaşıyorum da… İşte ‘da’ yı

aşabilir miyim?

Burası inşaat alanına, çiftliğe benziyor.

Samsun- Lâdik Akpınar Köy Enstitüsünün

kurulacağı bozkıra 1939 yılında ilk kazmayı

vuran ağabeylerimiz üçüncü sınıftaydı. Okula

kayıt olduğumda İki üç bina vardı. Tarım

alanı, işlenişe hazır değildi. Çevre düzenlemesi

yapılamamıştı. İçme, yıkanma suyu bağlanmamıştı.

Ekim, dikim yapılacak, ürün yetiştirilip

derilecek tarla, bahçe işlenmemişti;

marangozluk, demircilik, yapıcılık işliklerini

işletecek; içme, yıkanma suyunu bağlayacak;

sağım, koşum hayvanlarını besleyecek, süthaneye

bakacak öğrenciydi. Köy Enstitüsünü

kuracak; yiyeceğini, içeceğini üretecek öğrenciydi:

Kendi göbeğini kesecek adam olmak savaşıydı,

kısacası.

Ben bu isterlere yeterli miydim?

Köylü çocuğu musun, sendelemeden yürümeye

başlar başlamaz, işe koşarlar seni.

Köy çocuğu olarak; tarlaya azık, su götürmek,

üzüm bağı beklemek, kuzu gütmekten öte bir

işe koşulmamıştım ki ben. Üstelik ilkokulu bitirdiğimde

1.41 olan boyum,1.50’lere varmamıştı.

Sol kulağımda akıntı vardı, sıtma tutuyordu.

Evin şımartılmış, yalnızca işin kulpuna

eli değmiş çocuğu, böyle yapım /kuruluş savaşına

yeter miydi?

Hani bir kazanın için yemeklik şeyleri koyup,

suyunu, tuzunu katıp altına ateşini yakmakla

kıvamında bir aşa sahip olursunuz,

onun gibi, Enstitü potasında piştiğimi söylemek

zor benim için.

Zor ama insanlaşmaya ayarlı savaşımın

içinde, giderek Köy Enstitülü olabilecektim.

Bitirmeye yakın sıralarda, Köy Enstitülerine

saldırıların baskınlaştığı dönemlerde Köy

Enstitülülük bilincini kazanacaktım. Bundan

önceki atak ve çıkışlarım, ailemden getirdiklerimden,

Köy Enstitüsü havasından esinlenmekten

olsa gerek.

Köy Enstitüsüne kabul ediliş sevincimin

üstüne ağan pusu silebilicek miyim?

Kara Toprak’la Yeşil Yaprak

1943’ün Nisanı. Dersliklerden birinin merdiven

sahanlığında güneşleniyor, birkaç çocuk.

Eski tanıdık gibi kaynaşmış, söyleşiyorlar.

Okula gönderilirken üstü başı donatılmış

onların. Sırtı pek, ayağı sağlam. Ben köylü

giyimimle gelmişim, pabuçlarım eski. Üstümde

bir kara pelerin. Onu da bizim köylü Hüseyin

ağabey vermiş: Üşürsün diyerek. Belki

de yanına vardığımda, kendisi utanmasın diye

vermiştir..

Sırtımı duvara dayamış, ayaklarımı geriye

çekmiş, suskunum. Söze karışmıyor, dinliyorum.

Söyleşenlerden biri, söz başı: O yönlendiriyor

konuşmayı. İyi beslendiği belli, buğday

yüzlü, maviş gözlü bu oğlanın, üstü başı da

yeni. Hele mavi yeşil arası ceketi, ona öyle bir

hava veriyor ki, kıskanacaksınız. Adımı soruyor.

“Sen, kendi adını söyle önce.” diyorum. O

bana, ben ona, ikimiz de karşıdakinin adını

önce söylemesini istiyoruz. Uzadı. Ona: “Senin

adın Yeşil Yaprak ulan!” dedim. Bu ad ona pek

yakışmış. Pısırık görünüşlü oğlan, umulmadık

söz etmiş. Gözleri, alkışlar gibi. Yeşil Yaprak,

altta kalacak birine benzemiyor:

-Sen de Kara Topraksın! ( üstümde kara

pelerin var ya.)

Yeşil Yaprak ve ötekileri, beni yoklamaya

çalışıyor, sanki sorguluyorlar. Dobra dob15

ra konuşuyor, altta kalmamaya çalışıyorum.

Çelmek isteyen birisini alaya alır sözler ettim.

Bakışlar değişti: Pısırık görünüşlü bu çocuk

boş değil.

Yeşil Yaprak sınıfımı sordu, söyledim. “Aynı

sınıftayız. Ver elini arkadaş.” Tokalaştık. Köy

Enstitüsünde kaynaştığım ilk çocuk, Şahin

Koç. Köyümün dışından arkadaş, dost edinmenin

yolu ‘Yeşil Yaprak’la açıldı.

Altmış üç yıl (1943-2006),(*)birbirimize,

Yeşil Yaprak, Kara Toprak’ diye seslendik Şahin

Koç ile. Doğadan gelmiş, iki köylü çocuğu;

doğanın içinde, sınana sınana oluşmuş güzelim

Türkçemizle, ne güzel yakıştırma yapmıştık.

Ömür boyu Yeşil Yaprak, Kara toprak diye

seslendik, birbirimize.

(*) Köy Enstitüsünü bitirdiğimiz yıl (1947) Yüksek

Köy Enstitüsü kapatılmıştı. Bizlere yalnızca

Gazi Eğitim Enstitüsünün resim, müzik, beden

eğitimi bölümleri açıktı.Yeşil Yaprak güzel resimler

yapardı. Enstitünün resim iştayında yeteneğini

geliştirmişti.Yüksek öğrenim yapabilecekti. GEE’

ye başvurdu. Olumlu ya da olumsuz bir yanıt gelmedi.

Sonraki sayfalarda ‘FEYLESOF MU, 2.500

Mü? Başlığı altında anlatacağım kişinin sicilini

öğrenmiştim, Bakanlık müfettişliğimde.

Yıllar sonra sınıf arkadaşım Şekip Candemir.

Hüseyin Gürbüz Şahin Koç, bana o kişiyi ziyaret

edelim, dediler.‘ Siz, gidin’ dedim onlara katılmadım.

Niçin? Şahin Koç’a çağrı gelmiş fakat eğitim

başı feylesof, saklamış. Çünkü içimizde ön alanları

sevmez, bizlerin adam olacağımıza inanmazdı.

O kişiyi, Şahin’e yaptığı kötülüğü Türk Dili

Dergisi (100,s.2.004) indeki ‘Eyvah, Bana Kin mi

Bulaştı?” adlı yazımda anlattım.Yeşil Yaprak bu

yazıyı okuyunca anladı, niçin o ziyarete katılmadığımı.

2006 ‘da uçmaya vardı Yeşil Yaprak.

Sonbahar 1943, Osman Bolulu (ceketsiz olanı) Vahit Pehlivantürk

(ceketlisi)Akpınar Köy Ehsitüsü lahana tarlasında.

Kaytarıcı

Kuruluş tamamlanmazsa, ekim dikim yapılmazsa,

nerde yatıp kalkacağız, ders göreceğiz,

ne yiyip içeceğiz? Kültür dersleri sonradan

tamamlanabilir.

İşe öncelik vermek gerek.

Sabah kahvaltısından sonra kazma kürek,

bel omzumuzda Akpınar’ın başına vardığımızda

yoklama yapılıyor: Kim var, kim yok? Sonra

su içme molası, sonra da tarım alanında

çalışma başlıyor. Tarımbaşı Süleyman Bey,

herkese bir andal gösteriyor. Kimin, ne oranda

çalıştığını ölçecek. Ben, bel denilen aracı

biliyorum, ama kullanmamışım. Beli derine

daldıramıyor, toprağı ancak yüzünden tırmalıyorum.

İçimizde, bacağında asker pantolonu olduğu

için ‘Asker Ağa’ dediğimiz- sakal tıraşı yapan-

bir Vezirköprülü’ var:

- Lan ben de yarım tayın yiyom, sen de,

diyor, Süleyman Bey’in duyacağı sesle. Azarlanıyorum.

Dinlenme aralarında, andalı bitirmek

için zorlasam da beceremiyorum, sonraki

dinlenme aralarında, Akpınar’ın ayağı çayın

sazlığında ağlıyor, yüzümü yıkayıp işe dönüyorum.

Olmuyor, olmuyor. Aşağılanmak zoruma

gidiyor. (İlkokulda küçük sınıfların başına

gönderilen; yaşıtları arasında oyun kurucusu;

sivri davranışları, akıllık diye alkışlanan benim

için dayanılması zor bir ağırlık bu!)

Bir yol bulmalıyım.

İş bitiminde de, Akpınar’ın başında, bir

yoklama daha yapıldıktan sonra serbest bırakılıyoruz.

Akpınar’ın yanında adam boyunu

aşar, gür bir çalılık var. İlk yoklama yapıldıktan

sonra, elimde araçla çalılığın içinde, hazırladığım

yere saklanıyor, koynumdan çıkardığım

kitabı okuyarak vakti dolduruyor, iş dönüşü

yoklamasında ortaya çıkıyorum.

Kaytarmalar sıkıntı verici. Dışarıda dolaşsam,

göze batarım. Kimi zaman kitaplığa gidiyor.

Son yoklamaya dönüyorum.

Kitaplığa ilk gittiğimde, kocaman, ciltli bir

kitaba sarıldım. Büyük ya, içinde büyük şeyler

vardır sanıyorum. Kitap, Bayrak Kanunu

imiş. Sıktı. Ansiklopedileri karıştırmaya başladım.

Öğretmen beni izlermiş. “Sana uygun

olanları şunlar” dedi. O tür kitaplar bölümünü

gösterdi. “İstersen, al götür, bitirince getirirsin”

diye ekledi. (Bana uygun kitap bulma

sıkıntısından kurtuldum. Oooh!)

Çalılığın içi, benim okuma salonum oldu.

Köyde Kerem ile Aslı, Ferhat ile Şirin, Battal

Gazi vb. ağabeyimin okuduğu Gong Vurdu’yu

okumuştum. Okumak sardı beni. Okuma tiryakisi

olmuşum nerdeyse.

Süleyman Bey kaytardığımı anlar. Asker

Ağa gammazlık eder. Utancım daha büyür.

Kovalar bile. Köye dönsem mi?

Okuldan kaçtım

Köyde yün yataklarda yatardım. Burada ot

yatakların kılçıkları gövdemi dalıyor. Enstitü,

bizi ot yataktan kurtaracak. Bize hazırlanacak

yatakların pamuğunu atan teyzenin yanına

kaçıyorum. Ortalık toz duman, olsun! Teyze,

ufarak maviş gözlü, günebakan çiçeği bir kadın.

Anama benziyor. Ana özlemimi bastırmak

için, saatlerce toza dumana katlanıyorum.

Anama, köyüme özlemim, baskınlaştı.

Bana yalan dolan öğretilmemiş. Ömrümde

bir kez yediğim dayak, anam beni yalan söyledi

sandığı için. Gerçeği öğrenince, gözleri yaşlı,

yavrum beni bağışla diye nasıl kucaklamıştı.

Bağrının derinliğine sokacak da, yeniden

doğuracaktı sanki. (Şimdi gözümde tütüyor

anam.)

Eziklik, utançlı olmak, en ağır yüktü benim

için. Dayanamayacağım. Bir sabah, kimse

uyanmadan yataktan fırladım, düştüm yola;

köyüme, anama döneceğim. Gün batımına yakın

Lâdik ovası bitmiş, Destek Boğazına ağacak

sırtta karakolun önündeki kilometre taşına

oturdum. Bir daha göremeyeceğim Akpınar

Köy Enstitüsünün akça binaları akşam güneşiyle

yaldızlanmış. Her ne denli alışamadımsa

da, içimde ayrılışın üzüntüsü depreşiyor.

Okuyup adam olma düşleri göremeyeceğim

artık. Yalınayak öküz güttüğüm tarlalarda di20

ken, tezek ayağımı kanatacak yine. İçim alıp

veriyor, sıla özlemi gölgeleniyor.

Ayırdında olmadan kendimi sorguya almışım.

Üstünde saatlerce oturduğum kilometre

taşından ötesi, Destek Boğazı denilen vadiye

iniyor. Akdağ’ın bizim köyden görünen yüzüne.

Benim özlediğim dünya, kaçtığım kuzey

yüzünde.

Akpınar Köy Enstitüsü, özlediğim dünyanın

kapısını açabilir miydi, onu bilemezdim.

Ama arkada bıraktığım yer, bana zor gelse de,

düşlerime çiçek açtırabilirdi. Köye gidince,

evden kimse beni azarlamaz. Ama elâlem ne

der? Dayımın karısı, anama:

-O, deli oğlan okumaz, demiş.

Anamı küçük mü düşüreceğim onun karşısında?

Geri döneceğim. Düştüm yola; gecenin bir

yarısı, aç acına, ot döşeğime kıvrılıp, asker

battaniyesini çektim üstüme.

1943 Depremi

1939 depreminde evimiz yıkılmış toprak

altında kalmıştım. Depremin acısını tatmıştım.

Gece yarısı dünya sallanmaya başladı.

Ranzanın üst katından atladım. Dışarı fırladım.

Baktım ki bizim sınıf, halay çeker gibi,

ellerimiz birbirimizin omzunda halka olmuş

sallanıyoruz.

Sabah öğrendik:

Okulun reviri yıkılmış, iki arkadaşımız ölmüş.

Herkes tedirgin. İdareden: “Köyünüze

gidin, çağrılınca gelirsiniz” dediler. Ne ile nasıl

gideceğim? Param yok. Az buçuk paramızı

Lâdik bedestenindeki manifaturacıya bırakır,

çarşıya inince harçlık alırdık. Lâdik’e varıp

manifaturacıdan paramı alıp köyüme gideceğim.

Burkulmuş ayakla yürümekte zorlanıyorum.

Zar zor Lâdik’e vardım ki: Bedesten yerle

bir. Adamın evi yıkılmış, kendisi ölmüş.

Tokat çevresinin öğrencileri, çoktan yola

dökülmüş, gidiyor. O kafilnenn arkasına takıldım..

Tanıdık arkadaşlar, gittikçe seyreliyor,

yetişemiyorum.Yağmur da yağıyor. Tek

başıma kaldım. Yol kıyısında ağlıyorum. Eğersiz

atına binmiş birisi, insaf etti, beni arkasına

aldı. Sallandıkça ayağım sızlıyor. Lâdik ile

Erbaa bölgesini ayıran tepenin üstündeki karakola

varınca “Yeğen, benim köyüm şurası”

dedi.

Kilometre taşının üstüne bekliyorum.

Kamyonlar geçiyor. Erbaa batmış diye herkes

memleketine koşuyor. Kimsenin bana bakacak

hali yok. Yükünün üstü insan dolu bir

arabada, bizim köylü Yusuf Efendiyi gördüm.

Bağırıyorum. Beni de aldılar yükün üstüne.

Kurtuldum sanmıştım. Mercimek köyünün

karşısında, Yusuf Efendi:

-Benim yükümü burada çözmezler,ancak

Erbaa’da, dedi. Mercimek köyünün karşısında

şosede, gözü yaşlı bekliyorum.

Mercimekli bir amca, beni eşeğine bindirdi.

Mercimekli Nimet Efendinin odasına götürdü:

“Bu çocuk, Tekkeli İsmail Hoca’nın oğlu. Size

teslim.” Sınıf arkadaşım Nadir Tural, Nimet

Efendinin oğlu. Babası, babamı tanıyor. Yedirdiler

içirdiler. Ayağımın sızısını durdurmak

için ellerinden geleni yaptılar. Üç gün yattım

orada. Köye haber salmışlar. Eşek sırtında

köye götürüldüm.

Enstitüden çağırdıklarında ‘gitme’ deseler,

belki köyde kalırdım. Babam: ‘Başladığını bitireceksin

oğlum’, dedi.

Köy Enstitüleri imecelidir.

Köy Enstitüsüne döndüğümde gördüm:

Birkaç Enstitüden çalışma ekipleri gelmiş.

Bize baraka yatakhaneler yapmışlar. Yıkık bıraktığımız

yerler onarılmış.Başka Enstitüden

gelenler oyunlarımıza oyun; türkülerimize türkü

eklemiş, bizim oyunlarımızı, türkülerimizi,

kendilerinkine katmışlar. Değişik bölgelerin

çocukları kaynaşmış: Herkes, kırk yıllık kardeş,

dost! İnsanlık şöleni!

İyi ki dönmüşüm. Benim babam, her şeyin

doğrusunu bilir canım! Enstitüye ısınıyorum

demek yetmez. Ama seviyorum Enstitüyü.

1944 İlkbaharı. Taşovalı öğrncilerden beş kisi. Ayaktakiler

soldan sağa.Mehmet Temiz, Selahattin Gümüş, Vahit Pehyivantürk.

Baş başa olanlardan soldaki Osman Bolulu, sağdaki

Sami Pelitli.

Müdürümüz Değişmiş

Müdürümüz Nurettin Biriz ayrılmış. Yeni

müdürümüz Enver Kartekin. Önceki müdürümüzü

ancak bayrak törenlerinde görebilirdik.

Bu müdür öğrencilerin içinde, yanında. Güler

yüzlü, babacan.

Yönetici kadrosu yenilenmiş. Yeni öğretmenler

atanmış. Yüksek Köy Enstitütüler staja

geliyor. Mesleğe başlayışın heyecanını bizimle

yaşıyorlar. Ağabey öğretmenler bunlar. Yalnız

çalışma zamanı değil, her zaman bizimleler.

Gece gündüz söyleşiyorlar bizimle. Onlardan

katkılanıyor, algılanıyor, onlar gibi olmaya özeniyoruz.

Yeni müdürümüz ve yeni bir kadro ile bir

canlılık kazanmış Enstitü. Yıkımın kara dumanı

üstümüzden kalkmış.

Öğrenci örgütü kuruldu. Öğretmen/öğrenci

okulun yönetimine ortak olacak, birlikte iş kotaracak.

Herkes yaptığından, yapmadığımdan

sorumlu olacak; soracak sorgulanacak, hesabını

verecek.

Cumartesi akşamı bütün okul toplanıyor;

köylerden getirdiğimiz türküleri söylüyoruz.

Oyunları oynuyoruz. Küçük temsiller. Fıkra

anlatma, kültürel bir kaynaşma içindeyiz.

Sonraki cumartesinde, Enstitünün 15 günlük

işleri tartışılıyor, eleştiriliyor. Soruyor, sorgulanıyoruz.

Kendimizi onarmaktan öte Enstitünün

işleyişini sağaltıyoruz.

Dönüşüm Noktası

Dağların doruğunda, suyun akacağı yönü

belirleyen bir çizgi vardır: Su taksim hattı.

Yaşamımızda da ona benzer dönüm noktaları

vardır. Kötü geçtiği halde, sonradan iyi ki

olmuş diyeceğiniz olaylar vardır. Size, ibrenizi

nereye doğrultacağınızı gösterir.

Bir kış günü. Enstitünün kamyonu, çıkış

kapısında. Lâdik’e gitmek üzere bekliyor. Gelen

atlıyor, kamyonun karoserine. Herkes gibi,

niçin ben de binmeyeyim? Sonuncu kişi olarak

atladım kamyona.

İlçeye girerken kamyon durdu. Sürücünün

yanındaki öğretmen, arkaya dolandı. Karoserden

indirdiğini: “Niçin bindin, yasak olduğunu

bilmiyor musun?” diye azarlıyor, üstüne bir

tokat. En sona kaldım. İn diyor, inmiyorum.

Evimde dayak yememişim.

- Okulda binmeyin deseydiniz, binmezdim.

Beni dövmeyin. Yasaksa disiplin kuruluna verin.

Çelimsiz, bir bücürün sözlerine öfkelenmiş

olacak ki hızla atladı karosere, tokatlayacak.

Korku yürekliliğiyle iki koluna birden asıldım.

Havada sallanıyorum. Sırtımı karosere vuracak.

Tekmelerimi, nasıl salladım, bilmiyorum.

İki bacağının orta yerine rastlamış. Büküldü.

O fırsatta, yandaki tarlaya atladım. Bir karış

su. O giremez, cilalı iskarpinleriyle. Yarı beli26

me değin çamur içinde döndüm Enstitüye.

O akşamki, eleştirel toplantıya, o öğretmeni

kollayarak girdim. Herkes istediği gibi konuşuyor,

azarlanmıyor. Alkışlanan bile var.

Babasının muterizi (karşı gelen, itiraz eden,

itirazcı ) ben; acımı, içime gömemeyeceğim,

sürekli kanayacak. Söz istedim. Olayı anlatırken:

- Öğretmen denen adam, öğrencisini tavşan

gibi avlar mı, deyiverdim. Bunun üzerine

öğretmen:

-Müdür Bey, bu çocuk bana adam diyor,

sövgüde bulunuyor, deyince, nerden geldiyse

dilime :

- Adam değilse, sözümü geri aldım. Salonda

bir kahkaha tufanı, alkışlar…

Bu olaydan ötürü ceza almadığım gibi, ertesi

gün, herkes beni gösteriyor, ‘İşte bu çocuktu’

diyor, sevgiyle. Ağabeyler başımı okşuyor,

‘delikanlı sende iş var’ diyerek övgülü sözler

ediyorlardı. Öğretmenlerim, tatlı bakıyorlardı.

Yüreklendim. Toplantılarda konuşmaya, duvar

gazetelerinde yazmaya başladım. Oradan

dergilere. Sağ olsun, o öğretmenimdir, bana

yazın yolunu açan, beni yazmaya yönelten. O

olayın acısını yüreğimden sildim. Umulmadık

yerden açan çiçek saydım, o olayı.

(Acılardan ders alınıyor. O öğretmen gibi

olmayacaktım. Sağsa ömrü uzun, göçtüyse

yeri ışıklı olsun öğretmenimin.)

Zorluk Öğretiyor

Trenin resmini görmüşüm. Tren yolculuğu

yapanlar, treni anlatırken trenin düdüğünü

taklit ederlerdi. Bildiğim taşıt sesi; kağnı gıcırtısı,

at arabası takırtısı. Birbirine bağlanmış

ev gibi odaları (vagonları) varmış. Görmek, öğrenmek

istiyorum: Bir mahalleyi taşır gibi, insan

taşıyan aracı.

Samsun yolundan kamyon sırtında Enstitüye

gitmek, sıkıcı, korkutucuydu. Trenle gideceğim

diye tutturuyorum. Evden:

Trene binmek için Amasya’ya gideceksin

önce. Köyle Amasya arasını yürümeyi gözün

kesiyor mu?

Tahta bavulumu sırtta taşıyacak bir düzenek

yaptı ağabeyim. Bavul sırtımda ulaştım istasyona.

Biletimi aldım. Trenin gelmesine epey

zaman var. Bir çocuk ayva satıyor. Ayvanın tanesi

5 kuruş. Cebimde bütün para, beş liram

var. Bozuk para yok. 5 kuruşa bir ayva aldım.

Satıcı, kardeşini para bozdurmaya gönderdi.

Tren geldi, bekliyor. Birazdan kalkacak. Para

bozduracak, büfenin önünde bekliyor. Kalkış

için ilk düdük çaldı. Çocukların ikisi de gülüyor.

Hadi, trenle Toptepe istasyonuna vardım.

Orayla Enstitüsü arasındaki 16 kilometrelik

yol için param yok. Ne yapacağım?

Ben tarlada doğmuş, ilk kez derede yıkanmışım.

Doğal tepkem hızlıdır: Kayıp düşecek28

ken, havaya sıçrar, iki ayağımı açarak yere

basarım. Yere kapaklanmam. Bana saldıran

olduğunda da karşılığını vermeye alışkınım.

Üçüncü düdük çalar çalmaz, çocuğun elindeki

ayva sepetini kapıp trene atladım. Ayva

para değil ki. Trende satıcılar var. Ben de ayva

satsam. Vagon arası sahanlıktan vagona girdim.

Cılız sesle:

-Ayva, ayva, beş kuruş!

Bayan kalabalığı içinden bir hanımefendi

çağırdı. Boz elbiseme baktı, dipten tepeye.

- Öğrenci misin çocuğum, nereye gidiyorsun?

- Lâdik Akpınar Köy Enstitüsüne.

10 tane ayva aldı, yüz kuruş verdi. Elli kuruşu

geri uzattım.

-Ucuza satıyorsun. 10 kuruş de, sesini de

yükselt. İnsanların gözüne bak. Önlerinde biraz

bekle yavrum!

Toptepe İstasyonu’nda paramı saydım. On

lira. Enstitünün önünden geçecek kamyona

elli kuruş ayırdım.

Ambara Kabak Gelmiş

M. Bey, sanırım ilkokul öğretmeniydi.

Okulun erzak ambarına bakmakla görevliydi.

Birinci sınıfta Türkçe dersimize gelirdi. Ama

zaman zaman, bize işlenecek okuma parçasını

söyler:

- Ambara kabak gelmiş, der giderdi. Ambara

sık sık kabak mı gelirdi, yoksa M. Beyin

ağzı mı alışmıştı o söze? Türkçe dersi ve M.

Beyle ‘Ambara kabak gelmiş’ sözcesiyle özdeşti,

bizim ağzımızda. Verilen parçayı okumasak

da gürültü yapmaz. Tıs çıkaramazdık.

Dediği dedikti. Çok şey bildiğini davudî sesiyle

vurgulamaya çalışırdı. Ona karşı söz etmeyecek,

kuzu gibi dinleyeceksiniz.

Birinde, karatahtaya ‘kalp’, ‘kalb’ yazdı.

Birinin ‘yürek’ ötekinin ‘geçersiz’ olduğunu

açıklamaya çalışıyordu.

- Öğretmenim, birine ‘yürek’, ötekisine ’geçersiz’

desek yanlış yazamayız, dedim, babamdan

öğrendiğimi satmaya yeltenmiştim.

- Yürek hayvanlarda bulunur, sus lan

dana, dedi, ses çıkaramadım.

Ambara kabak gelmediği bir derste: Hani

şu “Ben gurbette değilim, gurbet benim içimde”

diye bir manzume var ya, işte o işleniyor.

Bir A. var, sınıfın ön sırasında, her dersin

çekip çevireni.

- Parçayı okur musun A… kızım?

- Ne anlatılıyor, açıklar mısın A.?

- Karatahtaya söylediklerimi yazar mısın

A.?

Elde bir A. Biz yokuz. A. için kullanılan

saygılı dil, bize gelince; ‘lan, çök yerine çürük

herif’e dönüşüyor. Kimimize bir iki kırık

dökük tümce kurma sırası ya gelir ya gelmez.

Hele ben, lütfen sınıfın gerisine iliştirilmişim.

O A. ki, sınıfı dolduran kocaman ceviz ağacı.

İzin verilirse, bir iki cılız ot yeşerebilir gölgesinde.

A. da A dır. Dudu dilli, yapısı gelişkin.

O haspadır, işte o manzumeyi açıklayan.

- Aferin, diyor M. Bey, bundan daha güzeli

olamazdı, benim daha fazlasını anlatmama

gerek kalmadı.

Pergelli adımlarla dönüyor sırasına kraliçemiz.

- Örnek alın örnek!… Köyden çarığınızla

poturunuzla toplamışlar sizi buraya, sizi nasıl

adam edeceğim, bilmem ki….

-Öğretmenim, bir de ben açıklayayım mı?

-Daha nesini açıklayacaksın be!…

M. Bey, yüce dağdır. O dağın başı, hep dumanlıdır,

fırtınası serttir. Bağışlamasız dikliği,

sizi ürkütür; korku salmıştır iliklerinize, çekingensiniz.

M. Beyin yüzü çıngılı, dudakları

kısık, gözleri fırtına öncesinde, bana bakıyor

süngülü. Adımlarının sesi kulak duvarlarınızı

zorlayarak, tok tok ve hızlı hızlı dönüyor sınıfı,

birkaç kez.

- Gel ulan, tahtaya!…

Soruyor söylüyorum, tuzaklı soruyor ya31

nıtlıyorum. Saygısız bir dille aşağılanmaya isyanın

tınısı var sesimde. On altı yıl medrese

eğitimi görmüş babamın, vaaz havasını kuşanmışım

ama dayak korkusu var, isyanımı

seslendiremiyorum.

- Sen kimden ezberledin bunları? Başka

bir okul kaçkını mısın? İkinci kez mi okuyorsun

bu sınıfta?

-Hayır!…

Bu ‘hayır’da bin orduluk başkaldırı kabarmış.

gözlerimden öfke taşıyor. M.Bey sezmez

mi?

-Çök yerine, diyerek bana yöneliyor. Çizmesi,

popoma erişmeden sıvışıyorum arka sıraya.

Derdim olmuştur M. Bey; o, kocaman, dövüşken

bir horoz; ben, kanadı kırık, pinini yitirmiş

bir civcivim. Gagası üstümdedir.

Bir cumartesi, bayrak töreni yapılacak.

Hafta içi yorgun düşmüş öğrenciler, kafesinin

kapısı aralanmış kuşlar gibi, kendi yönüne

kanat vuruyor. Tören alanına yönelişin hızı

kesik

Nöbetçi öğretmen. Bey, işi düzenli olsun,

işi tez bitsin istiyor. Ağabeylerden birine, benim

bulunduğun öğrenci öbeğini göstererek:

- Mithat, şunları bayrak törenine sürsene

diyor.

Demir kazık oluyorum, ayaklarım yerden

sökülmüyor. Ah bir M. Bey iriliğinde ve gücünde

olsaydım…Bir sıkımlık canı olan sıtmalı

çocuksun. Öfke bombasına dönüşmüşsün de,

bombanın pimini çekemiyorsun; M. Bey gibi

manda gücünde olamamak eksikliği, oyuyor

içimi. Öbektekiler gitmiş, ben kalmışım

-Yürü ulan!!

- …………..

- İt herif, yürüsene! Duymuyor musun!…

- Hocam, ben götürürüm, diyor, iri kıyımlıkta

M. Beyden aşağı o olmayan Mithat ağabey.

Herkes, yerini almış. Tören başlamıyor. M.

Bey, müdürünün yanında. Müzik öğretmeni,

müdürün gözüne bakıyor, ‘başla’ buyruğu

için, yok! Yıllar sürüyor, bu saniyeler. Beni

çağırıyorlar. Diziden sökülüp müdürün önüne

varıyorum; hem dağılacak hem kurgusundan

çözülüp birinin suratını biçecek zemberek

gibi.

- Müdür Bey, bu herif İstiklâl Marşı’na gelmemek

için direniyor, Türk değil galiba. Derste

de böyle bu!

Müdürün gözleri bir çift süngü, arık gövdemi

deldi delecek. Susuyorum. Ne yapacaksın,

ne edeceksin? Bakabildiğin gözlerde, hırsa

benzer bir şeyler yalazlanıyor. Müdürün

yanında çok rahat dikelen bayanın gözlerine

ağmamış hırs dalgası; merak ve üzüntü karışımı,

bana yönelmiş gözleri. Ana bakışının

belli belirsiz pırıltıları, vurup sönüyor onda. O

bakış, isyanımın kapılarını kırıyor:

- Öğretmenim, bu toprağın çocuğuyum.

Babam Balkan’da yaralanmış, iki amcam Kurtuluş

Savaşında şehit düşmüş. Ağabeylerim

asker şimdi, yurdu bekliyor. Ulusal Marş’a

çağrılmadan gelirim ben. Bu öğretmen, Mithat

Ağabeye:

- Şunları bayrak merasimine sür’ dedi. Sığırlar

sürülür, insanlar yürür, diyorum.

Müdürün dudakları kıpırdayacak gibi oluyor,

söz çıkmıyor ağzından. İki kaşı, birbirine

yaklaşıyor, alın çatı kabarıklaşıyor. Kararsızlık

yeli vuruyor gözlerine. İşte o an, elâ gözlerinde,

dünyanın bütün balları gömeçlenmiş o bayan,

elini uzatıp, yavaşça çekiyor beni yanına.

Eli, saçlarımı okşayarak omzuma inen çiçek

demeti. M. Beyin gözlerine ‘kılıbık müdür’ yazılacakken,

siliniyor hemen. Ana sıcaklığının

içinden süzülen bakışıyla, beni yüreklendiren

bayanın yüzündeki anlatım, yetiyor müdüre.

- M. Bey, geç yerine!

Müzik öğretmenine de:

- Siz de başlayın Hocanım, buyruğunu veriyor.

O güzel/ana öğretmenin yanında katılıyorum

marşa, boyum uzayarak, marşın lezzetiyle

avurdumu şişirerek. Kurtuluşu gerçekleştirenlerin

tınısı var sanki sesimde.

O güzel bayan müdürün eşi, Türkçe öğretmeni

Sabahat Hanımmış

Gözlerim onun çobanıdır artık, uzaktan

güder oluyorum kurtarıcımı.

M. Bey, nasıl ve zaman ayrıldı, anımsamıyorum

Ya Hamamın Pencereleri?

Köy Enstitüleri, Köy Enstitüsü eğitim dizgesine

yatkın öğretmen isterdi. Yüksek öğrenimlilerini

yeğlerdi. Ancak yükseköğrenimlisini

bulmak, o denli kolay değildi o dönemde.

Öğretmen açığını, başarısı yerinde görülmüş

ilkokul öğretmenleriyle kapatırdı. Bunlardan

pek çoğu halk içinden geldiği ve Köy Enstitüsü

öğrencisiyle aynı sosyal katmandan olduğu

için, KE eğitim dizgesine uyarlanabilmiş ve öğrencilerce

sevilmişlerdir.

Kart horoz gibi beni gagalayan M. Beyin

ayrılışından doğan sevincim uzun sürmeyecekmiş.

Ağzı bozuk biri

Adı Tevfik Fikret’i andırdığı için şairlik taslayan

yeni Türkçe öğretmenimiz, uyağı, ölçüyü

zor tutturan şiirleriyle başlıyor derse. Bir

şiirde geçen ‘pencere’ sözcüğüne ilişkin yorum

yapacak :

-Zaten bütün pencereler toprağa bakılmak

için yapılmıştır.

- Ya hamamın pencereleri öğretmenim?

- Kim lan, o b.k yiyen?

Tınmadım. Arkadaşlar, benden yana bakmış

olacak ki tepeme dikildi:

- Niçin cevap vermiyorsun lan b.k yiyen.

- O dediğinizden değilim. Ya adımı ya nu35

maramı söyleseydiniz, cevaplardım.

- Gel bakalım tahtaya!

O kürsüde, ben kazık gibi dikiliyorum. Sınıfın

gözleri, geceleyin üstünüze tutulmuş binlerce

ışıldak. Bekle bekle sıkıldım. Geçip oturdum

yerime . Bütün dersler için kullandığım

biricik defterime, bir şeyler çiziktiriyorum.

- Kim otur dedi sana lan b.k yiyen?

- Bana ya numaramla ya adımla seslenmeniz

gerektiğini söylemiştim.

- Ne yazıyorsun orda 403?

- Mektup yazıyorum.

- Kime?

- İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı

Tonguç’a.

- Sanki senin mektubunu okuyacak da?

- Okur okur, dayımdır.

- Affettim evladım, affettim!

Ders bitince okul müdürü Enver Kartekin’e

gittim. Olayı anlattım. ‘Böyle bir öğretmen

bana kırık not verirse,’dedim, ‘başka öğretmenler

beni sınava çeksin.’

Müdürün yanında oturan Sabahat Öğretmenin

gözleri parladı.

-Enver, hatırladın mı, dedi, ‘sığır sürülür,

insan yürür’ diyen çocuk bu.

Müdür de sevgiyle baktı bana. Sabahat

Öğretmen:

-Sen, dedi, köylü giyiminle kitaplığa girip

kocaman kitaplara sarılmıştın.

- Evet, öğretmenim.

- Enver, bu çocuğu benim sınıfa alıp, ki36

taplıkta görevlendirsek mi?

Sabahat Kartekin öğretmenin sınıfına alındım.

Ağzı bozuk o öğretmeni bir daha görmedim.

Akpınar Köy Enstitüsü öğrencileri resimde derinde kıra çıkmış.

Bir Olay Beni Yüreklendiriyor

Akpınar Köy Enstitüsünde (1944) sınıf arkadaşım

H., daha çatısı örtülmemiş –bizim

kurmakta olduğumuz- binanın üstüne çıkmış,

çatı kalasına bağladığı urganı boğazına

takmaya çalışıyordu. Canına kıyacak korkusuyla

bütün sınıf aşağıdan bağrışıyordu. Yanına

tırmandım. “Derdin nedir senin?” diye sordum.

“Müdür, benim anama avradıma sövdü”

dedi. “ Olmaz H., bizim müdür öyle bir densizlik

yapmaz, ne olduğunu, sözcüğü sözcüğüne

bana desene bir.” Meğer müdür Hasan’a: “Teessüf

ederim” demiş. Ben Enstitüye gelmeden

önce roman okumuşum ve bir medreselinin

oğluyum: Teessüf etmenin Arapça olduğunu,

yazıklanma, eseflenme, üzüldüm anlamını

içerdiğini söyledim de çatından indik birlikte.

Olay, okulda yayıldı. Ağabeyler soruyor,

nasıl ikna ettin? Anlatıyorum. Öğretmenler:

O sözün anlamını nerden öğrendin? Babamdan.

Bir intiharı önlemiş olmak, kalabalığın

içinde bir noktacık olan çocuğu öne çıkardı.

Yüreklendim.

Yazıp kimseye göstermediğim, acemi şiirlerimi,

toplantılarda bağıra bağıra okuyor, alkışlanıyorum.

Başka sınıfların duvar gazetelerine

yazı veriyorum, kabul ediliyor. Ünlendim.

Gerekmedikçe konuşmadığım kızlardan, bana

hoş bakanlar var.

Yeniyetmelik damarlarım kabarmaya başladığı

çağ. O, şiirleri okurken, hoşlandığım

kızdadır gözüm. Sanki kız anlamıştır. Ama kızerkek

arkadaşlığı girişiminde bulanamadım.

Akpınar Köy Enstitüsü öğrencileri arılıcık dersinde.

Sabahat Kartekin

Sabahat Öğretmen İstanbul kızı. Kraliçeye

benziyor ama tafrasız. Bacağında pantolon,

ayağında çizme. Ruju, boyası eksik değil. Hoş

kokusu asılıp kalır geçtiği yerlerde dakikalarca.

Akpınar Köy Enstitüsü 1.110 metre yükseltide,

yayla. Yayla kırının üstünde kıpır kıpır

sevecenlik bohçası; aç aç kokla; aç aç renklerinin

bahçesinde esinlen. Yayla bozkırına

tümden çiçek açtırıyor sanki.

Yeni çıkmış kitaplar, dergiler koltuğundadır.

Dünyadan haberli olduğu, her şeye, herkese

sevgiyle bakışı, gözlerinde yalazlanıyor.

O giyim, o kuşamda kadınlardan beklenenin

dışında, kendine özgü bir havası var: Bulunduğu

yerle barışık. İstanbul’dan yaylaya düşmüşlerin

küçümserliği yok yüzünde. Herkesin

anası. Sevgilisi.

Sabahat Öğretmenin sınıfındayım artık.

Ders dışı zamanlarda kitaplıktayım. Kaytarıcılıktan

kurtulmuşum. Eziklik yaşamıyorum.

Hangi kitapları, hangi sırayla okumalıyım,

yol gösteriyor. Sökemediğim, anlayamadığım

yerler olursa, yüksünmeden açıklıyor. Neden,

nasıl algılandığımı sınava çeker gibi değil; söyleşir

gibi yokluyor. Doğru algılamışsam, başımı

okşuyor. Dünya klasiklerini okuyorum.

Yeni dergileri veriyor, günün yazınından ha40

haberleniyorum. Abartma olmasın, o dönemin

çok okuyan öğrencilerinden birisisiyim. Orhan

Veli’nin ilk kitabını bana armağan etti. Saklıyorum.

Yanında getirdiği çörek börek vb. yiyecekleri

çayla birlikte yiyoruz. Evine yemeğe götürdüğü

oluyor. Anası beni ‘torunum’ diye seviyor.

Her şeyi, köylü anamdan başka, her şeyi

tanıyabildiğim kadınlardan bir başka öğretmenim.-

Ben pek ayırdında değilim de- bir

yerlerimi çökertiyor, ufalıyor. Kırıp döktüğü

benden, birleştirip, yeni bir yapı kurabilecek

mi?

Kenti, kentliyi tanımamışım daha. Köyden

çıkıp kırın yüzünde bir eğitim köyü diyebileceğimiz

Enstitüye gelmişim. Bucak merkezi köyümüzde,

tek partili düzenin, dayağıyla ünlü

karakol komutanı; atını övmeyenleri kamçılayan

bucak müdürü denen, iki kentli kırmasından,

ne tanımışsam ne bilmişsem kentli için,

o kadarı var bende. Bütün kentliler, bunlar gibiyse,

neyine özeneceksin, neyini beğeneceksin?

Boğalı yaylasında koyun güt de, yüzleri

senden ırak, kendileri cehenneme direk olsun.

Sabahat Öğretmen, kentli imgemi yıktı ilkin.

Sevilecek insan ülkemi genişletti: Hem kendi

davranışıyla hem salık verdiği kitaplarla.

Kin’in ağır yükünden kurtuluyormuşum

Sabahat Öğretmen, Prosper Merime’nin Colomba

(Kolomba) adlı kitabını okuyup sınıfta

eleştirme görevini verdi bana.

O kitaptaki olay, kan davası ve haydutlukla

anılan Sicilya’da geçer. Öykünün kahramanı

kız kardeş Della Rabia ile ağabey Mösyö

Orso Anton. Anton, Fransız harp okulunu bitirmiş,

kılıç kuşanmış, Sicilya’ya gelmiştir. Kız

kardeş, güç kuşanmış, sırtını devlete dayamış

ağabeyin öç almasını beklemektedir. Ağabeyi

kışkırtmak için çabalar durur. Ağabeyde

tık yoktur. Kan davasını yürütmeyen ağabey,

Della Rabia gözünde yitmiştir. Sicilya erkeği

değildir. Okumuş, kılıç kuşanmış olsun, adam

değildir ona göre.

Sınıfta kitabı tanıtır, eleştirirken; geçmişte,

aralarında kan akmış olmaktan ya da başka

bir nedenden kökleşmiş bir düşmanlık bulunan

iki ailenin, birbirini; öldürmeyi sürdürmesinin

ilkelliğini anlatmış. Feodal yapıda süren

kan davasını tuz buz etmiştim.

Doğrusu, böyle bir yorum yaparken, kendimi

arıttığımın ayırdında değildim. Sabahat

Öğretmen neden bu denli övdü? Niçin ikinci

saatte de kan davası ve kin gütme üzerinde

durdu? Niçin, bu konuda bizleri konuşturdu?

Meğerse benim içime, söz etmediğim yerime

inmiş öğretmenim: Altıncı yaşımı sürerken

ikinci ağabeyim vurulmuştu. Abdullah Ağabeyim

küçüklüğünde üçü dişi, biri erkek dört

kuzu aldırtmış kendisine. Onlardan üremiş

koyun sürümüzü güderdi.

Anam koyun sağmaya giderken arkasına

takılırdım. Beni gören ağabeyim koşar, ku42

caklar, beni havaya atar, düşecekten tutardı.

Havaya atınca kuşlanır, bir mavi gökyüzünü,

bir ağabeyimin mavi gözlerini görürdüm.

Deniz dedikleri engin su da böyle olmalıydı.

Mavi, yeşil, gökyüzü, orman, koyunlar, köpeğimiz

Karabaş, belleğime ilk kaydedilmiş ilk

güzelliklerdir. Ağabeyimin ölümü, o güzelliklerin

yıkımı, çocukluğumun koyu ve yapışkan

sis altında kalmasıdır. Öç almaya yöneltemiştir

beni.

Tezden büyümeyi, bileğimin tabanca tutmasını

ne çok isterdim. Yaşım elvermiyor. Bu

deli oğlan bir şey yapar diye evin denetimindeyim.

Köy Enstitüsünde dünya klasikleriyle

tanışmışım. Ama içimden o tortu silinmemiş.

Ağabeyimin vurulduğu yerden kağnıyla

getirilişi, o kağnıyı karşılalayışım, belleğime

çakılıp kalmıştır. Sabahatin Ali’nin ‘Kağnı’ öyküsünü,

kaç kez ağlayarak okumuşumdur.

Gençliğimde sarhoş oldum mu, kimsenin görmeyeceği

bir yere çekilir ağlardım. Kitaplardan

insanlık dersi alırken; “Ben kitap iğdişi mi oldum?”

diye düşündüğüm olmuştur.

Sabahat öğretmen, beni kinden arıtmış

olsa da, o acı, içimde kıpırdar. O Acının tortusunun

depreşimini yaşadığım olur, olur da…

Kin’in çok ağır yük olduğunu; insanın yüreğini

ve dünyasını karartacağını Colomba’dan

anlamaya başlamış olmalıyım.

Kır gezintisi, kır okumaları

Sabahat Öğretmen doğayı severdi. Bense

tarlada doğmuşum. İlk dünyam doğa. Doğa

tutkunuydum. Elimizde birer kitap, kıra çıkar,

ağaç gölgesinde okurduk. O, öğrencilik, gençlik

yıllarını anlatırdı. Bana da çocukluğumu,

köyümü, anlattırırdı. İki arkadaş, ana oğul

gibiydik. Serdiği gocuğunun üstüne sırt sırta

oturur, kitap okurduk. Orman eteğindeki tarlada

doğmuş ben, doğduğum yeri yaşamanın

üstüne, okuma zevkini yaşardım doya doya.

Sınırımı aşmak istemezdim de...

Öğretmenimin bize bağışladığı özgürlüğü,

hiç kimsede görmedim dersem, yalan değil.

Avuç içine sığacak bir kitapçık verilmişti

bize. Onda iyi insana ilişkin ‘özgeci’ kavramı

vardı: Kişisel yarar gözetmeksizin başkasına

yararlı olmaya çalışacaksınız.

Sabahat Öğretmenden yüz bulmuşum ya,

bana değmiş, değmemiş olsun, her şey üzerine

konuşuyorum: Ben arkadaşlarımdan

yaşça küçük ve zayıf olduğum için, şeytan aldatmıyordu

daha. Düşü azan arkadaşlarımız,

okulun hamamı yasak olduğu için soğukta

Akpınar’da yıkanır, hastalanırdı. Başkasına

acıma enayiliği (Ben, ona ‘en iyilik’ diyorum.),

çocukluğumdan beri vardır bende.

Hâlâ da sökülmüş değil. Sabahat Öğretmene:

- Senin müdür kocan gâvur mu, niçin hamamı

yasakladı, dedim.

- Yıkanmasınlar.

- Siz, o işten sonra yıkanmıyor musunuz?

-Yıkanmıyoruz, ne olacak?

Öğretmenimiz ve müdürümüz, bizim geleneksel

isteklerimizi kargışlamadı. Düşü

azan arkadaşlarımız için geceleri hamam açıldı.

Oruç tutanlar için de sahur yemeği verildi.

Bizi kendileri biçimlendirmiyor, alıştığımız

değer ve inanları, aldığımız eğitimle kendimizi

onarmamız bekleniyordu.

Ben âşık olsam, size âşık olurum

Kız, erkek ilişkimiz, kardeşlik sınırıını aşmazdı.

Yukarı sınıflarda, sınırı aşmadan, kızerkek

arkadaşlığını sürdüren ağabeylerimiz,

ablalarımız vardı. Onlar, okulu bitirince aynı

yerlere atandılar, evlendiler.

Benim kız kardeşim yoktu. Kitap, kızlardan

önceydi. Kızlarla, gerekirse konuşurdum.

Sınıfta suskun, bir şeyle meşgul, otururdum:

Sabahat öğretmen:

-Ne düşünüp duruyorsun, âşık mısın yoksa?

-Ben âşık olsam, size âşık olurum.

- Neden?

-Çünkü güzel gözleriniz eşek sıpasının gözlerine

benziyor.

Yüzü pembeleşti. Gülümseyerek dışarıya

baktı, bir süre. Arkadaşların ayıpsar bakışı!

Ben başımı öne eğmişim. Bir şey olmamış gibi

sürdü ders. O hafta öğretmenime görünmemeye

çalıştım. Ertesi hafta derse başlarken:

- Çocuklar, eşek sıpasının gözlerine baktım:

Hülyalı, feylesof gözüne benziyor. Bizim

bu deli oğlan gözlemci. yazar olabilir.

Ana sevgisiyle beni zordan kurtaran öğretmenime

karşı ayıp oldu. Sere serpe konuştuğum

arkadaş, ana dost gibi davranan öğretmenimi

yitirme korkusunu yaşıyorum.

- Bak, sana yeni bir kitap getirdim. Haydi,

kırlarda okumaya çıkalım mı?

‘Evet’im sözle değil, başımı öne eğerek.

Beni paylar mı ? İçim alıp veriyor. En iyisi, ben

anlatayım önce:

- Öğretmenim, köyde halk masalları okudum.

Sonra Doğu masalları. Okuduğum klasiklerde

de imreneceğim aşklar var. Özellikle

masallardaki kadınların gözleri, bir anda, insanı

derinlere çekiyor, tutkulandırıyor. Kitaplarda

da öyle. Aşk, sanki bakışlardan yeşeriyor.

Zamanı geldiğinde, gözünün ışığı, bana

parlamış bir kız görürsem ona âşık olabilirim

ancak. Gözlerinizin çok güzel olduğunu söylemek

istemiştim. Beni bağışlayın. Ağız, yüz

dolusu güldü. Gözleri sevgiyle parıltılı. Kucakladı.

Alnımdan öptü. “Okuduklarından algılandığın

anlaşıyor.” dedi.

Unutamadığım bir güzelliği daha

Bana ‘it herif diyen Bay Ambara Kabak

Gelmiş’e, köylü kiniyle tepkiliydim. Sınıfın duvar

gazetesinde, ‘Öküz M.’ diye bir öyküm vardı.

Gammazlamışlar. Müdürümüz çağırdı:

- Özgürlüğünüz var da başkalarına hakaret

hakkınız yok.

- Efendim, bizim köyde zalim bir bucak

müdürü vardı. Onu anlatmak istemiştim.

Müdürün ‘yutmam’ diyen gözü, ‘şımartıyorsun’

dercesine Sabahat Öğretmene kaydı.

Sabahat Öğretmen:

- Bırak Enver, yaza yaza öğrenecekler. Bir

daha yapmaz.

Sabahat Öğretmen ölmedi, bendedir

Demokrasiye geçilecek, çok partili düzen

gelecek deniyordu. Sevindik. Ama özgürlükler

için esmedi rüzgâr. Geçmişin tortularından

pay alarak iktidar olma yoluna girmişti siyasa.

Aksaklı düzen değişecek, özgürlüklere açılacağız

derken, az çok var olanlar da parçalanıyor,

tersine bir yel esiyordu, karayel. İlkin aydın

çevreleri vurdu. Sabahat öğretmenler savruldu

gitti.

Öksüzdük sanki. Eskisi gibi sürdüremeyecektik,

edimimizi, tutumuzu. Yeni denilen

hırçın fırtınada boğulmamak için, beynimizin

kıvrımlarında saklıyorduk, o güzel öğretmenlerimizi,

erimli kitaplardan devşirdiğimiz mayayı.

Sabahat öğretmenler gitti mi? Onların

okuttuğu kitaplardan bize sinen koku ve düşünüşler

uçtu mu? Hayır! Bizimle dolaştılar

yurdu, köşe bucak. Bizden öğrencilerimize

ağdı.

İnsanı katıksız sevdikse; doğayı ana kaynak

saydıksa; yurdun acılarıyla kökenimizin

bilincinde saydamlaştıysak; bugün öç alma

değil, yanlışa düşen herkese acıyorsak; yüre47

ğimiz, güzelliklere yayla adayıysa, yüreğimize

kini konuk etmiyorsak; çiçek saksılarımızın

dibinde biten ısırganları bile yolamıyorsak;

dallarımız evrensele dönükse Sabahat öğretmelerin

elleriyle örülmüştür bizim insanlık

dünyamız.

Öğrenim yıllarında iyi bir öğretmenin öğrencisi

olmak, doğumdan büyük şanstır. Hayatım

ne denli çalkantılı ve zorsa olsa da, kendimi

şansız saymadım.

1946 Akpınar Köy Enstitüsü 4/Asınıfı öğrencileri.

Balıkhane – Deniz

Samsun’dan Çarşamba ovasına açılan ilk

düzlükte, Papazköy’ün sarp arazisinin denize

değdiği yerde, birkaç harman büyüklüğünde

bir ovacık vardı. Akpınar Köy Enstitüsünün

Balıkhanesi oraya kurulmuştu. Yenecek balık

sağlanacak, Orta Anadolu bozkırından gelen

öğrenciler de deniz ve kent görecekti.

Genelde Balıkhaneye becerikli, gözü açık

öğrenciler gönderilirdi. Sait Bey’in başkanlığında,

Balıkhane’ye gönderilecek ekibin içinde ben

de vardım. Sait Bey:

-Sen kitaplığa bakacaksın, dedi. (Sanırım

Sabahat Öğretmenin tembihiyledir.) Kayıkla

balık avlamaya çıkmadım hiç. Okurdum. İsteyen

olursa kitap verirdim. Kitabımın zamanında

ve sağlam olarak geri getirilmesine dikkat

ederdim.

Köyümüzdeki Akınoğlu çayının böğetlenmiş

yerlerinde çimerdik. Uzun, ıslak donumuzun

paçasını bağlar, uçkurumuzun üst yanından

donun içine üfürür, şişkin donla suda yüzerdik.

Az da olsa, Yeşilırmak’ın durgun yerlerinde

yüzmüşlüğüm vardır. Karadeniz’in durgun

olduğu zamanlarda, hepimiz denizdeydik. İleri

gitmez, iyi yüzenlerle yarış düşünmezdim. Zamanla

bizimle oynaşan yunuslarla yüzmeye

başladım. Yüzmede ustalaştığımı söyleyemem

de, bizimle oynaşan yunuslarla ben de oynaştım.

Sait Bey, birinci sınıfta bize hayvancılık dersine

gelirdi. Atların ön süt dişleri için ‘süt mukaddem

dişler’ derdi. Sınıf başkanına da ‘temsilci’

derdi. Arkasından ‘süt mukkadem dişler’

ya da ‘temsilci’ diye mırıldandığımız olurdu.

Halbuki, ondan hiç azarlı söz işitmemiştik. Arkadaşımız

gibi davranırdı. Babacan bir insandı.

Sait Bey bizi sinemaya götürdü. ‘Kanlı Meydan’

adlı filmde İspanya’daki boğa güreşini izledik.

Öteki arkadaşlar daha önce sinemaya

gitmiş miydi, bilmiyorum ama ben ilk kez bir

film izledim.

Samsun’un yaslandığı Mahmur Dağı’nın

yamaçlarına çıktık Sait Öğretmenimizle. Yukarıdan

denize baktık. Kentin içindeki müzelere

gittik. 19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal’in

Samsun’a çıktığı yeri gördük. Samsun Parkı,

denize bitişikti o zaman. Parkın içindeki Atatürk

anıtı, Kurtuluş Savaşı coşkusunu ve Atatürk

sevgisini tazeledi

(Bu satırları yazarken, Atatürk’ün Samsun’a

çıktığı mekânın bozulması, anıtın kimi parçalarının

yok edilmesi aklıma düşünğümde, iyi ki

Köy Enstitüsünde okumak nasip olmuş bana,

iyi ki Sait Bey gibi öğretmenlerimiz varmış diyorum.)

Yalnızca deniz görmek, yiyeceğimiz balığı

tutmak mıydı? Yurdu, yurdumuzda yaşananları,

olagelenleri, doğanın içinde, yaşamın içinde

tanımak, onları algılayıp içselleştirmek, hayat

laboratuarında ulusal bilinç kazandır-mak eğitimiydi,

bizimki.

Piyer Lermit

Türkiye, daha Birinci Dünya Savaşının yaralarını

kapatmamış, Kurtuluş Savaşındaki

zorlukları unutamamış. Devrim ve Aydınlanma

sürecinin yörüngesinden saptırma girişimlerinin

sarsıntısında. İkinci Dünya Savaşı, dünyayı

kana boyuyor. Savaşan taraflardan ikisi de

Türkiye’yi savaşın içine çekmeye çalışıyor.

Türkiye olası bir savaşa karşı hazırlıklı olmak

zorunda. Üretim yapacak gençleri askere

almış. Üretim durmuş. Osmanlıdan kalan

borcu ödeyegiden devletin giderleri çoğalmış

Önceki savaşlarda yaşadığı yiyecek sıkıntısına

düşmemek için buğday depo ediyor. Ekmek

karneyle, iki ölçek buğday için adam öldürüldüğünü

yazıyor gazeteler.

Köy Enstitüsünde, haşlanmış patates ve

bulgur pilavı ile kahvaltı yaptığımız günler

oldu.Ekmek bulunursa, 4/1 ekmek, 8 zeytin,

bir maşrapa çayla yetiniyorduk sabahları..

Enstitünün ekmek fırını yoktu. Lâdik’ten

ekmek getiren at arabasının önünü kesip bir

ekmek alanları görürdüm: Fırına buğday ya da

un bırakılarmış. Tembihli arabacı, un, buğday

bırakanların çocuklarına verirmiş ekmeği.

Köye yazdığım mektupta, ekmeksizlikten

söz etmiş olmalıyım ki babam, Karakaçan’ın

sırtında heybeler, Enstitünün kapısında belirdi.

Daha biz kucaklaşmadan, koku alan arı

öbeği gibi üşüştü arkadaşlar. Babamdan önce

heybeye atlıyor, bulduklarını yutuyorlardı.

Arada, babama bakarak fısıldaşıyor. Piyer

Lermit, Piyer Lermit diyorlardı. O yıl okuduğumuz

tarihte, eşek sırtında Avrupa’yı dolaşan

papaz Piyer Lermit’e benzetiyorlarlardı babamı:

Eşekle gelmiş, ince dalan, uzun ve eğni latalı

bir adam ya… Tepem attı. Yiyecekleri, sergiden

alıp heybelere doldurdum. ‘Def olun!

Babam, ayıplarca bakıyor bana. “Baba,

bunlar, seni papaza benzetiyor.” “Olsun oğlum,

açlık, adama her şey yaptırır. Bunlar çocuk

daha.”

Belleğimden çkıp gelen bir anı

Küçüklüğümde dinlemiştim babamdan.

Balkan Savaşı’nda tabur imamı imiş babam.

Ordu yenilmiş, asker başsız, dolanıp duruyor

İşkodra kırsalında. Üç gündür lokma girmemiş

ağızlarına.

Bir portakal bahçesi çıkar önlerine. Din

adamı ya, parasıyla alacak portakalı. Seslenir

kimseden yanıt gelmez. Duvara çıkar, portakal

alacak. Kurşun yağmaya başlar. Kurşunun biri

dala, ötekisi Hocanın koluna. Dal ile Hoca duvarın

dış yanına düşer. Babam kendisini toparlayıncaya

değin, arkadaşları portakalları yemiş

yutmuşlardır. Bizimkine bir dilim bile kalmamış.

Çocukluğumda, babam o arkadaşlarına

sövsün isterdim. Sessizliği şaşırtırdı beni. Büyüyünce

sordum:

- Baba, niye sövmüyorsun onlara?

- Oğlum, onlar da açtı.

Hükümetin İtleri

Köy Enstitüsünden yaz dinlencesine çıkmıştım.

İki ağabeyim de askerde. Babam 67

yaşında. Harman zamanı. İznim bir buçuk ay.

Babama yardım ederim diye seviniyorum.

Dövenin(*) üstündeyim. Babam sayvanda.

(**)

-Selamünaleyküm Hoca Efendi diyerek,

jandarma astsubayı, babamın yanına oturuyor.

Astsubayın anlattıklarını duyuyorum:

Y. B. köyünden birisi, komşusunun karısını

kaçırmış, üç gün dağlarda dolaştıktan sonra

yakalanmışlar. Kaçıran adamı ve kadının kocasını

yüz yüze getirmiş, kocaya:

-Karını istiyor musun, diye sormuş.

- İstiyorum, yanıtını alınca tepesi atmış.

Kullanılan karı istenir miymiş? Âşıkla kadını

nezarete sokup, kocasının gözü önünde zina

yaptırmış. Tekrar sormuş:

-Bu karıyı, yine istiyor musun?

-İstiyorum, dediği için bu kez kocayı ıslata

ıslata dövmüş. Şimdi baygınmış, ölmesinden

korkuyormuş.

Dövenin üstünden seslendim:

-Sen daha az namussuz musun, dedim.

Astsubay, bana doğru hamle yapmaz

mı?…

- Ağır ol efendi! Bastonunu kavradı İsmail

Hoca:

-Defol bakalım benim harmanımdan! diyerek

onu kovdu. Ona çay ikram etmek için yakılmış

semaveri de bir tekmeyle indirdi yere.

-Gel bakalım, dedi babam.

Kuşağının, bilmem kaçıncı katına iğnelenmiş

kesesinden iki beş liralık çıkardı. Ötesi

yoktu herhalde. Kim bilir, hangi derdi savmak

için zulalamıştı onları?

-Hadi, tez eve git, neyin varsa topla. Kestirmeden

yola in. Hem de her zamanki yoldan

değil, Kırkharman yolundan, Cırlavuk

Deresi’nden doğru mektebine.

-Baba, iznimin bitmesine yirmi gün var.

Yalnız nasıl kaldıracaksın harmanı?

-Oğlum, bunlar devletin adamı değil, hükümetin

itidir. Seni koruyamam. Bu yaşta sıkıntıya

sokma beni. Hadi benim güzel oğlum,

hadi yavrum!…

Öptü öptü, döndü sayvana. Döven boşta,

öküzler harmanı burunluyor.

Uzaklaşırken koltuk altından bakıyorum;

İsmail Hoca, sayvanın bir köşesine sokulup

ters oturmuş, iki dizini kucaklamış uğunuyor

sanki. Dişlerimi kemire kemire, bilebildiğim

en ağır küfürleri saya saya düştüm evin yoluna,

aralıklardan.

Anam:

-Yavruum, ben sana doydum mu ki? diyerek

yemenisinin ucuyla gözlerini siliyor. Gözyaşları

yetmezmiş gibi, bir bakraç su dökmeyi

ihmal etmiyor arkamdan.

Yurdunu düşman basmışlar gibi, sine sine,

yüreğim ağzımda vardım Erbaa-Samsun yoluna.

Samsun’a gidecek kamyon bekliyorum,

çalıların arasında. Kulağım kamyon sesinde,

zaman geçmek bilmiyor, korku yüreğimden silinmiyor.

Kamyonun önüne fırladım. Beş liramı

alıp yükün üstüne bindirdiler. Bir elim sargı

ipinde, öteki elim tahta bavulumda saçlarım

rüzgârda, vardık Akpınar Köy Enstitüsünün

giriş kapısına. Kapıdan içeri girince rahat bir

soluk aldım. Sığıntı mıydım ben?

(*) Döven; ekinin sap ve tanelerini birbirinden

ayırmaya yarayan kızak biçimi bir araç.

(**) Sayvan; güneşten korunmak için yapılmış

önü açık gölgelik.

Samsun 19 Mayıs 1947. Akpınar Köy Enstitüsü öğren-cileri

resmi geçitte.

Erzurum Pulur Köy Enstitüsü

Köy Enstitülerinin imeceli ve ekipli çalışması,

yalnızca kendi içlerinde değildi. Birbirilerinin

yarım kalan işlerinin bitirilmesine de

yardım ederlerdi. Bir Köy Enstitüsünde erken

yetişen ürün, geç yetişen Köy Enstitüsüne

gönderilirdi. Ürünü geç yetişen de aldığı yere

ürün göndererek ödüncünü öderdi. Bölgeler,

enstitüler arası elleşme!

Uzun tren yolculuğu

Akpınar Köy Enstitüsü 3. sınıfından seçilmiş

bir ekip, Pulur Köy Enstitüsünde bina

kırmaya gidiyoruz (1945). Benim yardımcı iş

kolum yapıcılık olsa da, o dalda seçilecekler

arasında bana yer vermeseler şaşırmazdım.

Çünkü yapıcılık çalışmaları sırasında, çoğu

kez kitaplıkta olurdum.

Sabahat Öğretmen ekibi topladı. “Erzurum

soğuktur, üşürsünüz, iyi korunmazsanız, hastalanırsınız.”

dedi. Eski gazete tomarını koydu

önümüze. Soğuk havalarda göğsümüze, sırtımıza

gazete koymamızı söylüyor.

Ekibe dahil edilişim, Sabahat Öğretmenin

lütfundan, anladım. Ekiptekilerin içinde zayıf

yapılı olanbendim de…

Uzun bir tren yolculuğu yapacağım, yurdun

Doğusunu göreceğim için çok sevinçliyim.

Ama çalışmada verimli olamayacağımdan

korkuyorum.

Toptepe istasyonundan bindik trene. Ekip

başımız Kemal Fırat, Akpınar’ın ilk mezunlarından

ağabeyimiz. Arkadaş gibi davranıyor

bize. Yolda yiyeceklerimiz hazırlanmış. Harçlık

olarak nemiz varsa öğretmene teslim edilmiş.

Yetmezse öğretmenden de alabileceğimiz

söylenmiş. Tren kalkar kalmaz türküye başladık.

Tanıdığım bölgeleri aşınca,’Bura neresi?’

diye görevlilere soruyorum. Uyumamak, her

bir yeri görmek istiyorum. Belleğime yazacağım.

Ay ışığında, iki yanı kayalarla sarılı bir vadiden

geçiyoruz. Kayaların üst yanındaki yer

Divriği imiş. Pencerede “Demir ağlarla ördük

anayurdu dört baştan” diye mırıldanıyorum.

Kemal Bey: “ Uyumayacak mısın?” diye sordu.

“Öğretmenim” dedim, “Bu güzellikten ayırmayın

beni.”

36 yıl sonra kızım Yasemin, İliç sorgu yargıçlığına

annesiyle giderken, onlara “Divriği’ye

yaklaşırken uyumayın, pencerede olun. Hele

ay ışığı varsa, o kayalıkları, ne güzel bulacaksınız.”,

demiştim. Döndüklerinde, üstünden

bunca yıl geçtiği halde: “Nasıl aklında kaldı

orası?” diye sorduklarında., “Otomobille giderken

ben şimdi şuradan, şurası gelecek demez

miyim? Bilmediğin yeri sevemezsin” dedim.

Pulur Köy Enstitüsü’nde coşkuyla karşılandık.

Akçadağ Köy Enstitüsünden de bir

ekip vardı. Üç Köy Enstitüsü iç içe. Herkes ta57

nışmak, kaynaşmak, kendisini göstermek istiyor.

Sık sık akşam toplantıları yapılıyor. Şiir

okunuyor, türkü söyleniyor, millî oyunlar oynanıyor.

Akpınarlı olarak en çok şiir okuyan,

konuşan benim. Kemal Bey, Akpınar’ın ön almasından

hoşlanıyor.

Yurdun, görmediğimiz yerlerini gördük.

Ayrı konumdaki Köy Enstitülüler, tanıştık,

kaynaştık. Birbirimizden katkılandık. İnsan

coğrafyamız genişledi. Kültürümüz boyutlandı.

Eğitimle Anadolu kalkınacak inanımız pekişti.

Sabahat Öğretmen benim mesenim (Sanat

ve bilim adamlarını koruyan kimse.) Sanat,

bilim adamı olamadımsa da, insanlaşmamda,

öğretmenimin koruyuculuğunu unutamam.

Düello

Düello Batı’nın kavramı: İki kişi arasında,

tanıklar önünde yapılan silahlı vuruşma.

Okuduğumuz kitaplardan girmişti dilimize, o

sözcük. Aklımızca, söz dağarımızı genişletiyor,

dövüşümüzü uygarlaştırıyorduk (!)

Cumartesi, pazar günleri gidebileceğimiz

tek yer, iki bin nüfuslu Lâdik: Soğukta kim

Lâdik’e gidiş geliş için altı kilometre yolu tepecek?

Cebimizde para mı var? Üç avuçluk

Lâdik’te ne göreceğiz ki? Odun sobasını iri

gövdeliler kuşatmış. Sobanın çevresinde yer

bulamayanlar, sıralara büzülmüş, dereden

tepeden konuşarak oyalanıyor. Sobanın başında

kendisine yer açabilecek güçte değilim.

Kara kuru bir çocuk, elimde her zaman, okuyacak

bir kitabım bulunur. Ama soğuk yeğin,

okuyamıyorum. Oyalanmak için, karatahtaya

palabıyık bir adam resmi yaptım. Tuvalete gittim.

Köylülük yok mu temelimizde? Köylü, baş

edemediği durumları, olayları ya sarakaya alır

ya da içlerinden bir ikisinı fiştekler, boğuşturur,

kendisine eğlence çıkarır.

Bizim Mehmet’in lakabı ‘Palabıyık ’ ya, ona:

“Osman, senin resmini yaptı” demişler. Yeni

bir eğlence çıkarıp oyalanacaklar. Mehmet,

kavgaya hazır. Kapının önünde beni bekliyor.

Daha içeriye adım atmadan yakama yapıştı.

- Sen, kimin resmini yaptın lan?

- Niçin, üstüne alınıyorsun, seninle ilgisi

yok o resmin.

Eğlence çıkaracaklar, Mehmet’i kışkırtıyorlar.

Onları destekçi mi sayıyor ne, efeleniyor

Mehmet. İlle de kavga edecek. Ne desem,

vazgeçmiyor.

- İstemiyorum ama ille de kavgaya niyetliysen,

yenen de yenilen de şikâyet etmesin, var

mısın kavgaya?

- Evet, hem de sapına kadar.

- Öyleyse ikimiz de şikâyet etmemek üzere

ant içelim.

- Ona da evet ulan!

- Vur, vur Mehmet!

Bana da:

-Korkuyor musun, hadisene! diyenler var.

İki kolunu yakalayıp sırtını duvara dayadım.

Sınıfa :

- Size eğlence gerek. Ben ant ediyorum, yenilirsem

şikâyet etmeyeceğim. O da ant içecek

mi? Sizler de doğru tanıklık yapacak mısınız?

- Evet, evetler sınıfı çınlatıyor. Mehmet de:

- Ulan, pilavdan dönen kaşığın sapı kırılsın.

Namusum, şerefim üzerine şikâyet etmeyeceğim.

- Düello yapalım diyorum.

Düello kararı veriliyor: Hurra, sınıf, dersliğin

arkasındaki karlı alana yığıldı. Aynı kalınlık,

aynı uzunlukta iki dal kesilip verildi elimize.

Sırt sırta vereceğiz, başla buyruğu verilince

yirmişer adım yürüdükten sonra dönüp vuru60

şacağız.

Başla komutu verilince yürümeye başladım.

O da ne? Kar üstünde yürüyen ayak

sesinin gıcırtısı değişti. Omzumdan baktım:

Mehmet sopasını çekmiş geliyor. Kalleşlik bu!

Öfkelendim, saldırdım.

Mehmet kanlar içinde yerde yatıyor, tepesinde

dikiliyorum. Kalkarsa yine vuracağım.

Kavgayı kestirdiler. Eli yüzü kanlı Mehmet

çekti gitti. Ben de okulun üst yanındaki ormana

vurdum. Dallardan düşen kar, üstümü başımı

ıslattı, postallarıma su doldu. Donacağım.

Sınıfa dönemiyorum. İdarenin göreceği yerlere

yaklaşamıyorum. Okulun fırınına sağındım,

kurunuyorum. Yemek zili çaldı, yemekhaneye

gidemedim. Sakına sakına kantinden çerez aldım,

açlığımı bastıracağım. Şaşkınım. Gidecek

yer yok.

Mütalaa (okuma, ders çalışma) zili da çaldı.

Hiçbir şey olmamış gibi sınıfa girdim. Mehmet

yok sınıfta. Kitabımı açtım, gözüm kitapta

ama okuyamıyorum. Sınıf öğretmenimiz Cemal

Yalçın, sınıf kapısında, gözüyle beni çağırdı.

Düştüm ardına, vardık Cemal Beyin odasına.

Mehmet süklüm büklüm oturuyor.

Olayı olduğu gibi aktardım.

- Andından döneceğini, şikâyet edeceğini

bilsem, kavga etmezdim, dedim. Cemal Bey,

bizi bıraktı gitti. Uzun zaman sonra döndü.

- Sınıfta sordum soruşturdum. Olay,

Osman’ın anlattığı gibi. Düello için karar almışsınız,

sen kuralına uymamışsın, kalleşlik

etmişsin. Erkek adam, andından döner mi?

İdareye şikâyet edersen, benden çekeceğin

var. Hadi çık dışarıya!, dedi Mehmet’e. Çıkmaya

davrandım, durdurdu. Dolabını açıyor, ne

olacak, merakla bekliyorum. Bir çikolata uzattı

bana, ‘Bandi’ diyerek.

20 Temmuz 1947.Ahet Ağanın Dere’de bitirm sınavına hazırlan

örgenciler.1. Ali Galip Tuncay, 2. Ahmet Alkan, 3. Ahmet

Ak, 4.Şekip Candemir, 5.Osman Bolulu,6. Şük-rü Balık.

Cisim

Fizik öğretmeni Cemal Yalçın

Baraka yatakhanelerde üşüyoruz. Sabahları

kalkmaya üşeniyoruz. Bizim giyimimizde

birisi düdük öttürdü.

’Yatakhanede hiçbir canlı cisim kalmayacak.

Dışarı!”

Düdük çalanın yeni atanan fizik öğretmeni

olduğunu öğrendik. Onun nöbetinde erken

kalkan arkadaşlardan biri:

- Yatakhanede hiçbir cisim kalmayacak,

bit, pire dahil herkes dışarı! diye bağırırdı. Cemal

Bey’e, arkasından Cisim derdik.

Fizik öğretmeni Cemal Yalçın, dinlence zamanı

başlaamıştı göreve. Üstünde bizim giydiğimiz

boz giysi, ayağında asker postalı. İnce

dalan, çakı bir gibi delikanlı. Biz, küçük sınıftakiler,

onu ağabeylerin sınıfından sanırdık,

ağabeyler de naklen gelmiş bir arkadaş sanırmış.

Derslerine girince şaşırmışlar. Şaşırtan

yalnızca görünüşü değil. Bilgisi, arkadaşça

davranışı, üstten bakmayışı, konuyu kavratmada

kullandığı yöntem. Hayran olmuşlar.

Fizik, bizleri korkutan bir dersti. Cisim,

konuyu kitaptan aktarıp geçmiyor. Bizleri konuşturuyor,

o konuşmalara bağlayarak işliyor

konuyu. Dersi de sevdik, Cisim’i de sevdik.

Çevremizdeki olay, olgularla ve yaşamla bağıntılıymış

fizik dersi.

Sınıf öğretmenimiz. Odası, karşı sınıfla bizim

sınıfın arasında. Mütalaa saatlerinde başımızdadır.

Hangi dersten olursa olsun, bütün

sorularımızı yanıtlıyor. Sanki bütün derslerin

yetkin öğretmeni.

Bizim gibi giyiniyor da; postalının içi çorapsız,

elbisenin altı iç çamaşırsız. Karda kışta,

her sabah, Enstitü çevresinde 10 km. koşar.

Bizimle aynı sofraya oturur. Mütalaalarda, yazın

kitaplarının dışında kitap okur bize. Dr.

Viktor Poşe adlı bir Fransız yazarın sağlıkla

ilgili kitaplarını okumakla kalmıyor, onların

üzerinde bizi de konuşturuyor. Sağlıklı beslenme,

gövde sağlığını koruma konularında,

bizleri değiştirip dönüştürmeye çabaladığını

anlıyoruz.

Yaşamın her alanından bilgilendiriyor.

Cemal Bey, imrendiğim bir örnekti. Ona

benzemeye çalışıyorum. Onunla koşuya çıkıyorum.

Ama yarı yolda nefesim kesiliyor.

- Bu başlangıç bandi. Zamanla dahasını

başaracaksın. derdi, arkaya dönüp. Mehmet

ile düello olayından beri bana Bandi(*) derdi.

Kızmaz, hoşlanırdım. Köyde de haşarılığımdan

ötürü bana ‘Deli Osman’ demiyorlar mıydı?

Lamartine ( Alfonse de)in Graziella adlı,

aşk romanını okuyordum, arka sırada. Cemal

Beyin dersi başlayınca kitabı, sıranın gözüne

itelemiştim. Ama motosiklette, Grazielle arkadan

belimi kucaklamış, dolambaçlı yollardan

Zonguldak’a iniyordum. Tak! Tak! Tak! Benim

(*) Bandi:haydut

motörün sesiydi, o tak tak taklar. Cemal Bey,

beni uyarmak için, tahtaya vururmuş.

- Daldın gittin gene bandi.

- Düşünüyorum öğretmenim.

- Ne düşünüyorsun? Dünyayı mı kurtaracaksın?

- Evet, öğretmenim. Cebelüttarık Boğazına

kocaman bir baraj kuracağım. Akdeniz şişecek.

Okyanusa akan su türbinlerden atlarken

elektrik üretecek. Avrupa ve Orta Doğuda, her

iş elektrik gücüyle yapılacak. Santralın başındaki

kurul, savaş çıkaran ülkenin şalterini

indirecek. Böylece savaşlar önlenmiş olacak.

- Bir dergide okudun değil mi? Nerden geçti

eline? Bandi, bir şeyler okumuş, anlamışsın

da.

Fizik kitabıyla sınırlı kalmazdı. Kitaplara

geçmeyenlerden de söz ederdi. Güncel olaylardan

konuşulurdu: Dünyaya bir yıldız çarpacak,

dünya batacakmış, dünya rasathaneleri

kuşkuluymuş. Bizim Kandilli Rasathanesi,

yıldızın dünyaya çarpmayacağı kanısındaymış.

- Kandilli Rasathanesi doğru söylüyor, dedim.

- Nereden çıkardın Bandi?

- Dünya batarsa Kandilli Rasathanesinin

yanlışını kimse kanıtlayamaz ki.

- Mantık oyunuyla kendini kurtardın Bandi.

Yirmi yıl sonra öğretmenimi Ticaret Bakanlığında

ziyarete gittim. 45’e varmış olmalıydı.

Her baharda Ankara’dan Elmadağ’a yaya gidip

geliyormuş.

Arkasından koştuğum kırları anımsattım.

Kırı, ormanı ve çalışanı olmayan okullara ısınamadım.

Oturmaksa, şimdi burada oturarak

çalışıyorum. Baba evi de burada.

Yıllar sonra Zongulak’ ı gördüm. Yolu düşlediğim

gibi.

1947 Akpınar Köy Enstitüsü öğretmenler kurulu.

Canlı Cenaze

Köy Enstitüsü’ne girdiğimde boyum

1.41’den 1.50’yi zorluyordu. Sol kulağım akıntılıydı.

Köyden getirdiğim sıtmadan kurtulamamıştım.

Kenar gezen, kara kuru bir çocuk…

Sormadıkça konuşmaz. Koynunda bir kitap,

onunla söyleşir. Küskün oturuşlu olduğu için,

dersi dinlemez sanılır. Anlattığı konuyu bitiren

öğretmenlerin ilk sorusu, ders dinlemez bu çocuğadır.

Teklemeden, doğru yanıtlar soruları.

Dil altından zeki olduğumu söylemek mi istiyorum?

Hayır! Hiçbir zaman zeki olduğumu

söylemedim, söylemeyeceğim. Çünkü zeki olmadığımın

kanıtı benim yaşamım. Öyleyse nereden

gelir bu birikim? Tepemde davul çalsalar,

okumayı sürdürürüm. Araba kullanırken

ensemden konuşadursunlar, başımı geriye çevirmem.

Bir şeye yoğunlaşmışsam, kolay kolay

o işi bırakmam.Zekâ kıtlığımı, gözlem,bellek ve

yoğunlaşma ile kapatıyorum, herhalde.

Gece yarısı uyandığımda, sabah kalktığımda

babamı kitap okur görürdüm. İlkokula,

okuryazar başlamıştım. Akranlarımdan önde

gitmek, varlığımı kanıtlamaktı sanki. Öncülüğü

başkasına kaptırmamak için, ders kitaplarındaki

konuları önceden okurdum. Kendimde,

en beğendiğim yanım göz belleğimdir. Öğretmen

konuyu anlatamadan, bana sorarsa,

okuduğum sayfalar, gözümün önüne serilir,

rahatça anlatırdım.

Kitaba yabancı değildim

Darende’den ve başka yörelerden kışları,

bizim köylere Besni üzümü, leblebi ve Battal

Gazi vb. kitap satıcıları gelirdi. Onların sattığını

almak için para nerde? Akşamları, dışarda

kendir(*) soyanlara yardım ederdik biz çocuklar.

Hizmetimizin karşılığı olarak bize birer topak

kendir verilirdi. O satıcılar, terazinin bir

kefesine kendiri, ötekisine çerezi koyardı: Takas!

Ben kendir topağımı halk masalı, halk

hikâyesiyle takas ederdim. “Kaytarıcı” bölümünde

anlattığım ’çalı kitaplığım’da pek çok kitap

okumuştum. Sabahat Öğretmen, beni okul

kitaplığında görevlendirdikten sonra iş derslerine,

tarım çalışmalarına katılmıyordum. Her

günün yarısını okumaya ayırıyordum. Sabahat

Öğretmenden ‘aferin’ almak, benim için yücelmekti.

Ödip kompleksi’ne benzer bir akım mı

vardı derinlerimde? Sevgilisine kendisini kabul

ettirmeye çalışan bir yeniyetmenin heyecanıyla

mı kitaplara sarılırdım?

Kitap, aşktan önce. Üstelik kıtlık yılları.

Köylü, beslenme kavramını bilmez. Yemek yiyelim

demez. Hadi ekmek yiyelim der. Ekmekle

su, karnını şişirmeye yeter. Yeniyetmeliğin boy

atma, serpilme dönemi, bende çok ağır yürümüş,

akranlarıma göre arık kalmıştım. Hem

bu nedenle hem bilecenlik taslamama tepkiden

olsa gerek ‘Canlı Cenaze’ derlerdi arkamdan.

(*) Kendir; Urgan, halat, ip yapmaya yarayan lifli bir bitki.

Kitap Kurdu

‘ Canlı Genaze’likten ‘Kitap Kurt’luğuna

Bir İngiliz yazarınındı, sanırım: “Gençler,

yatağınızı satınız, kitap alınız.”

Altımızdaki şilte otla doldurulmuştu. Pijamasız

gövdemize kılçık batardı. Satmaya kalksanız

kim alırdı onu? Üstelik okuldan kovulurdunuz.

Okumak, sancıyı andırır bir tutkuydu bende.

Okudukça dünyam ve düşüncem genişliyor,

dilim açılıyordu. Gönül düşürdüğüm şiir,

biraz aslına benzerlik kazandırıyordu. Toplantılarda,

acemi aşk şiirlerimi, gözüm eğilim duyduğum

kızda, bağıra bağıra okudukça, aşkımın

katmerlendiğini sanırdım. Alkışlanmak kanatlandırıyor,

kırlarda arkadaşlarla kitap üzerine

konuşmak; yazarlığı, düşünürlüğü hayal ettiriyordu.

Köy Enstitülerinde kitap yasağının adını

duymamıştık. Sabahat Öğretmenin koltuğu,

kitaplıkta bulunmayan yeni kitap ve dergilerle

dolu idi. Onları ödünç almak yetmezdi. Güzel

kitaplar benim olmalıydı. Onları okurken uyuya

kalmalıydım. Uyandığımda –koynumda bir

sevgili gibi- döşümün üstünde bulmalıydım kitabı.

Dergilerde adını gördüğüm kitapları edinmek

için yanıp tutuşuyordum.

Kitap alacak para mı? Anı defterime bakıyorum.

Bir yılı, köye gidiş-dönüş, harçlık, kalem

defter içinde 45 lirayla geçirmişim. Ekmek kıt69

lığı yetişti imdadıma: Öğle yemeğimin ekmeğini

35 kuruşa satıyorum. Üç günde 105 kuruşum

oluyor. 100 kuruşa bir kitap alıyorum. Kalanı

da harçlık.

O kitaplardan birisi kalmış elimde: İngiliz

İşçi Partisi Başkanı Prof. Dr. Harold Laski’nin:

“Demokrasi ve Sosyalizm” adlı kitabı. Onu saklıyorum.

Ama… Ötekileri elimde kalmadı. Neden?

Yeri geldiğinde anlatacağım.

Gençliğim kitap sayfalarında mı kaldı?

Okuma hummasına tutulduğum yılları düşündüm.

O denli çok okuma, mide fesadı gibi

miydi? Okuma fesadı mı yaşamıştım? Okumak,

giderek alışkanlığı aşmış; beyni besleme ve düşünce

onarımına dönüşmüş, dahası insanlaşmamı

sağlamıştı.

Gene de okuma fesadına uğrayıp uğramadığımı

görmek istedim. Dünyanın on büyük

romanını, kimi temel düşünce kitaplarını kırk

yıl sonra yeniden okudum. Kitap kurdu değil,

kitap adamı olmuştum. Dünyada en çok sevdiğim

saydığım anamla babamdır. Ama onlardan

çok, kitaplar eğitmiştir beni. İkinci anam

babam kitaplardır. Bizim okuma tutkunluğumuzun

çocuklarımızda da, torunlarımızda da

sürüp gitmesinden büyük varsıllık olur mu?

Kısıtlı, acılı bir yaşam geçirmiş olsak da,

varsılız biz.

Kitap deyince Sabahat Öğretmen gelir aklıma.

Çalışma odamın dört duvarını dolduran

kitaplardır beynimi besleyen, yüreğimi incelten.

Kitap, benim beyin azığımdır.

Cisim’in Yazdırdığı Öykü

434

…………..

Okulun verdiği asker postallarını giyerdik.

Gündüzün ıslanan postallar, sabaha kazık kesilirdi.

Buzunu çözmeden giyemezdiniz. Postalımı

yumuşatmak için sobanın başına varamazdım.

Yırtıkların halkasını yarmak kolay

mı? Sıtmalı gövdemle yenik düşeceğim baştan

belli. Isıtması için postalımı bir arkadaşıma

verdim. Biraz sonra postallar burnuma sürtünerek

pat diye önüme düştü. Bentlerim yıkıldı.

Zembereğim boşandı. 434’tü postalarımı

fırlatan. Uzun boylu olduğu için ‘Minare Kırığı’

derdik ona. 434’le araçsız vuruşmaya gücüm

yetmezdi. Sınıfın aralığından bir odun kapıp

sobanın başına ulaştım.

- Ulan 434, dön yüzünü bakalım!

Adını söylemiyordum, 434 aldırmadı bile.

Omzunu silkeleyerek:

- Ulan 434, sana söylüyorum, dön yüzünü!

Boynuzuna sinek konmuş manda gibi bakıyor,

tınmıyordu. Zıvanadan çıkmıştım.

Arkadan vurmak erkekliğe sığmazdı. Boylu

boslu da olsa, yüzünü döner dönmez, bir iki

kuvvetli odun indirecektim, o vakte kadar pes

ederdi elbet.

Dönmedi.

- Dön ayı! Dön minare kırığı! Kalleşçe arkadan

vurdu diyeceksin sonra.

Saçlarından tutup yüzünü çevirmeye çalıştım.

Kalktı uzadı, uzadı, gerçekten minare

oldu. Neresi gelirse orasına çarpıyordum. Gerilemiyor

herif. Bana mısın demiyor. Vuran da

benim, duvarın köşesine doğru gerileyen de.

Odunu yedikçe üstüme geliyor. Kıskaç daraldıkça

daraldı. Köşeye sıkıştım. Ve sonra…

Odunu kaptı elimden. Cephanesi tükenmiş,

bataklığa düşmüş kumandanım. O, Baltacı,

ben Petro. Baltacı kadar azametliydi herif! Kaçamazdım.

Ellerimle, dişlerimle, tekmelerimle,

bütün organlarımla karşı koyuyorum. Yokkk!

Yetmiyor… Çaresizim. Elinden sıyrılıp kapıya

yöneldim.

- Bravo, Minare Kırığı diyordu, sobanın başındakiler,

alaycı gözleri üstümde. Güçlüden

yana olmak ne kolaydır, kimileri için…

Alaya alınmıştım. Hiç kaçamazdım artık.

Önceki gün, sınıfın aralığına atıverdiğimiz bel

küreklerinden birini kavradım. Daha bir hırsla

saldırıya geçtim. Alan dar, bel küreğini döndürmek

zor. Ne olursa olsun, başka umarım

yoktu artık. Vurdukça üstüme geliyor. Olan

oldu. Bel küreği elimden alındı, kendimi yerde

buldum. O kocaman gövde üstümdeydi. Yer

çamur, hem ne çamur, iki sınıftaki yüz kişinin

çiğnediği, vıcık vıcık çamur. Çamur bulamacında

hayli yoğrulduk dersem de, yoğrulan

bendim. Kirli çamurlara burnumun kanı bulaştı.

Kandan, kanatan da kanatılan da korkmuştur

nedense. Kan oluklaşınca bıraktı.

Kavgayı aralamayanlar, bu kez 434’e söylenmeye

başladı. Öyle ya, kanı akıtılan bir zavallı

vardı ortada. Herkese, insanlığını gösterme

fırsatı çıkmıştı.

-Ulan ayı, utanmadın mı çocuğu boğmaya?

- Deve, bu kadar ileri götürülür mü deseler

de, onların da cesareti yoktu herhalde doğrudan

işe karışmaya.

- Şikâyet et, biz tanığız, diyenler de vardı.

Şikâyet edersem, haklı görülebilirdim. Yaralıydım,

ayrıca sorgucular ikimizi yan yana

görünce:

- Boyundan utanmadın mı? derlerdi ona.

434 dikeliyor, ‘Ulan, gelip sen bulaştın, başıma

iş açtın’ gibisinden ters ters bakıyor, o

da seziyordu, sonucun nereye varacağını. Kalabalığa

dönüp:

- Şikâyet etmeyeceğim, dedim. Ben çıkardım

kavgayı. Kim idareye duyurursa, onun da

anasını…

- Haktır sana it oğul it, dediler arkamdan.

Yüzüm yerde, uzaklaştım. Bir dersliğin lavabosunda

yüzümü yıkadım. Üstümü başımı

düzelttim. Okul revirinde ‘düştüm’ bahanesiyle

burnumu tamponlattım kanını dindirttim.

Dünyada sığınacak yer kalmamıştı bana.

Okulun üst yanındaki tepelere vurdum. Baharları

üstüne uzanarak kitap okuduğumuz

kırların otları, asker postalımı delip ayağımı

acıtıyor, kılıç olmuş kılıç! ‘Nasıl, saygısızca çiğner

misin bizi’ havasında kötü otlar.

Yürüdüm, yürüdüm, yönsüz. Tepelerin yu73

karısındaki ormana daldım. Ağaçlar, niye böyle

dik? Her zaman, beni ana gibi kucaklayan

doğa, nasıl nobranlaşır? Koyu gölgelerinde kitaplar

üzerine tartıştığımız ağaçların dalı, düşman

süngüsü, yolumu kesiyor. Orman serin

değil. Soğuk. Çok sevdiğim, coşkulu gönlümü

serinleten loşluğu, zindana kesmiş zindana!

Üşüyorum. Dünyanın suratı asık.

Doruktaki kayaların tepsine tırmandım,

pis dünyaya iğrenerek baktım. Ne var ne yoksa

hepsinin sülalesine okudum, bi güzel kalayladım

dünyayı. Kayanın tepesinden, genç bir

pars gibi, genç bir ağacın dalına atladım, dalla

birlikte indik yere. Dalın incecik kanatlarını

yolduktan sonra elimde kalan köteğini, önümdeki

filizlere vura vura indim, Ahmet Ağanın

Dere’ye. Gözeden içtikçe içim soğuyordu biraz.

Yüzüme vurduğum su, gözyaşlarımı alıp gidiyordu.

İki suyla temizleniyordum.

Bu eziklikten sıyrılmadan, bu sular eskisi

gibi içimi serinletebilir miydi? Kırılan yerlerimi

sarmalıydım. Ama nasıl? Gücüm yetmediği

için ufalanmıştım.

Harçlığıyla beslenme eksikliğini tamamlayanlar

var. Sense, az buçuğunu kitaba ayırıyorsun.

Kitaplardan edindiklerinle öğretmenlerin

alkışını alıyorsun. Bu bakımdan başarılısın,

büyüksün, pısırık görüntünün açığını kapatabiliyorsun.

O yönden arkadaşlarından büyüksün

de, işte öteki büyük, burnunu çamurlara

sürttürdü. Güçsüzlüğün; yakanı bırakmayan

sıtma kadar ekmeğini satarak kitap almaktan

değil mi? Beslenmeni desteklemezsen, elbette

canlı cenaze olursun. Elbette dayak yersin.

Kitap mı? Okul kitaplığı ne güne duruyor?

Yeni kitapları Sabahat Öğretmen sana veriyor.

Ya güç kazanmak yalnızca boy uzunluğu,

kiloluk değil. Baksana Cemal Bey’e, Cisim’e,

üflesen uçacak gibi görünüyor da, Samsun’

da bizim öğrencilere saldırıldığında, kaç kişiyi

kütük gibi savurdu attı! Kafası dolu olduğu

gibi, gövdesi de güç dolu. Neden, kış yaz, her

gün sporda. Ona benzersen…

Ertesi sabah, songüzün ayazına aldırmadan,

tepelere fırladım. Soğuk ciğerimi deliyor,

içime işliyor. İşlesin! Cemal Bey’e tatlı kaçık

gözüyle bakardı, kimileri. Seni de o soydan sayacaklar,

taklitçi diyecekler. Desinler! Kırılan

erkekliğini kurtaracaksın!

Biraz daha herkesten uzak, biraz daha içe

kapanık, bir kış geçirdim. İlk günlerde hastalanma

korkusu yaşadım. Ama sonra sonra,

hıncımın itelediği spordan zevk almaya başladım.

Kış yaz yakamı bırakmayan sıtmadan

kurtuldum. Baksana, hastalık bile, üstüne

gittikçe kaçıyor. Zorluklar, güçlüden çekiniyor,

baksana! Gittikçe akrobatik numaralar

yapmaya başladım.

Önceden kaçtığım spor yarışmalarına alındım.

Bir Herkül’üm canım… Kolay kolay postu

deldirmem.

Bahar, yaza dönüyor, kırlara döküldük.

Ders kitapları elimizde.

434’le dıştan küskünlüğümüz yok ama

içten yanıyorum, ezikliğin sancısı sürüyor.

Bir gün 434’e, ‘Kimi konuları kavrayamadım,

bana biraz yardım eder misin?’ dedim. ‘Hay

hay, birlikte çalışırız’ dedi. ‘Buralarda herkes

kendi havasında, şöyle ileriye doğru açılsak…’

Ahmet Ağa’nın Dere’ye yöneldik. Gözeden su

içiyoruz. O çok içsin, kanı şişsin, ben az. Sinsi

planım var.

- Güreşelim mi?

- Hadi be, aslanım, bir savurmada kendini

yerde bulursun.

-Yenebilirsen yenersin. Dayanamazsam,

bırak derim.

Aşırı isteğim üzerine tutuştuk. Perdah,

peşrev, gücünü ölçüyorum, derken altıma düşüverdi.

Ya dalgın yanına getirmişsem… Kaçırmış

gibi yaptım. Kalktı. Yeniden tutuştuk,

yine altımda. Zorumu kullanmaya başladım.

Sırtüstü çevirmiyor, burnunu çayırlara sürttürüyorum.

Utanılası bir zevkin doruğundayım.

Yere devrilmiş kalın bir kavak ağacının

üstünde hırslı bir keresteci gibi çalışıyorum.

Zorlanıyor, kalkamıyor, hırsından titremekte.

- Şimdi kalkarsam, sana yapacağımı bilirim,

dedi.

- Kalk, kalabilirsen, Minare Kırığı!

- Görürsün sen, diyor, zor solukların arasından.

- Ben de ne olduğunu görüyorum, burnunla

çayırlığı sürüyorsun, Minare Kırığı!

- Çamurlara sürünen kanlı burnunu unuttun

mu?

- Unutmadım da ondan altımdasın!

Geçmiş, iyice depreşti: Bir elimi kolunun

altından geçirip ensesini kavradım, bacağımı

bacağına sarmaladım. Boşta kalan elimle elini

hareketten alıkoyarak bütün gücümü bir yana

verdim, kanırta kanırta sırt üstü yatırdım.

Sonra bacaklarını kollayacak biçimde göbeğinin

üstüne oturup kollarını bastırdım. 434’e

gökyüzünü; bana, onun dudaklarını kemiren

dişlerini seyretmek düştü. Bir süre bekledim.

-Tamam mı, dedim, bıraktım.

Elini yüzünü yıkadı, soluklandı. Zafer anıtı

gibi dikiliyorum. Yüzüme bakamıyor. Eski sömürgesine

nasıl baksın, parçalanmış imparatorluk?

Öylece bırakıp gitmek istedim.

Ne o, ben otları ezen sinsi ayak seslerini

çok iyi tanırım, kırsalın çocuğuyum. Ensemden

yakalamak üzere. Uzun bacaklarına dalar

dalmaz, yere indirdim. Bu, güreş değildi artık!

Yüzünü yere çevirip, burnunu yere sürttüre

sürttüre gözenin başına götürüp, bastırdım

kellesini suya. Bir fokurtudur başladı. Davranışları

‘aman’ işareti veriyor. Bir elimle postalımı

çıkarıp dayadım ağzına.

- Isır lan şu postalı!

_.....................

_ Isır diyorum sana! Sobanın başında yüzümü

fırlattığın postal bu!

- Senin ananı…..

Postalı yüzüne çarpıyorum, hırsla. Kan fışkırdı,

yüzü bayraklaştı. Kanla bayrak arasındaki

ilişkiyi anladım. Benim bayrağım dalgalanıyordu.

Kazananın düşmanını bağışlaması,

kendisini daha büyültmesidir, bıraksam mı?

- Bırak, ne olursun bırak!

Koyverdim, bir daha üstüme gelemedi.

Okula, ayrı yoldan dönmek istiyor. Ayrılmadım,

özellikle birlikte yürüdüm. Yemekte aynı

masaya oturdum.

Tarih, kazananın yenileni aşağılayıp, karşısındaki

gücün tepkisini susturmak değil miydi?

Lokmalar boğazına tıkanıyor, gözleri dolu

dolu. Doyundukça, hoşuma giden bu halden

sıkılmaya başladım.

Şikâyetini bekledim, ses çıkmadı.‘Erkek

çocukmuş, borcunu ödedi’ diye düşündüm.

Merak edenlere, zaferimi ilan etmiyordum.

Ama herkes, kötü şeylerin kokusunu almakta

ustadır az çok.

Son sınıfa geçtik. O da ben de Yüksek Köy

Enstitüsünü düşleyenler arasındaydık. YKE

kapatıldı, bizim mezun olacağımız günlerde.

Enstitü, ikimizi de Erkek Teknik Öğretmen

Okuluna aday göstermiş. Birlikte gireceğiz sınava.

Aynı amaca yönelmek, birbirimizi şikâyet

etmemek dürüstlüğünde olmak, gerginliği yumuşattı.

Ben katılmadım sınava. Aramıza yıllar

girdi, birbirimizi yitirdik.

Son kez, Ankara’da rastladım ona. Zaman,

bütün lekeleri yuyup arıtmıştı. Geçmişi ansıdık.

Hüzünlendik, güldük çocuksu hallerimize.

Öğretmenliği bırakmış. Güneydoğu illerinden

birinde Kara Yolları Bölge Şefiymiş. Durumu

çok iyiymiş. Nişanlanacağından söz ediyordu.

Sözlüsü çok iyi, hoş bir kızmış, öğretmenmiş

orada.

Birkaç yıl sonra sınıf arkadaşımız, onun

köylüsü Galip’e rastladım,434’ü sordum.

- Duymadın mı, dedi, nişan törenine gi78

derken arabası uçuruma yuvarlanmış, kendisi

parçalanmış.

Galip, hoş bir arkadaştı. Bize uçuk gelen

hallerini alaya aldığımızda kızmazdı. Severdim

onu. Acıyla kucaklaştık. Sustuk, sustuk…

Galip’in gözleri yaşlı, benim de. Benim acım

daha derinde. 434’ten bir koku vardır diye

Galip’e sarılmış ağlıyorum.

- Baba, baba haydi gidelim, diye eteğime

sarılmış, yüzüme bakıyor kızım.Konuşamıyorum.

- Baba, arkadaşın mı ölmüş? dedi kızım.

Yanıtlayamadım. 434 de evlenecekti, onun

da çocukları olacaktı. Çocuklarımız bizler gibi

sürtüşecek, kavga edecek, sevişecek; sert kayalardan

atlaya atlaya düze inip durulan sular

gibi dinginleşecekler; çapakları silinecek; dünyamızın

güzelleşmesine, bir çimdik katkıda

bulunacaklardı. Belki de bu özlemle gaz pedalına

fazla basmıştı 434.

Caddenin ortasında, gelip geçenlere aldırmadan,

kızımdan utanıp çekinmeden, açık

açık ağladım. Hem de 434’ten dayak yediğim

günün acısından çok daha derin ve içten.

Sen bir ölüyü, iyi baba olacak birini dövmüştün,

işte böyle ölüyor dünya!

(Yağmur Sonrası: Kültür Bak.Y.2001.s. 36-44)

Dünyanın En Büyük Adamı

1944-45 öğretim yılı. Sekizinci sınıfı bitirmek

üzereyiz. Son kompozisyon ödevi. Konu:

Dünyanın En Büyük Adamı. Makale türünde

yazılacak. Öğretmenimizin, Atatürk’ü anlatmamızı

istediğini biliyorduk. Ben babamı yazmıştım.

Sabahat Öğretmen, numara sırasıyla herkesin

kompozisyon notunu söyledi. Benimki

yok. En yüksek notu alanlar arasında olurdum.

Herkes bana bakıyor. Dersten çıkarken:

- Osman, seninle sonra görüşelim.,dedi.

Ne olacak, merak ediyorum. Ertesi gün:

- Akşam üstü bize gel, dedi.

Müdür Bey gelmemiş. İkimiz yemekteyiz.

Lokmalar, boğazıma takılıyor. Yemek sonu:

- Konu, kimin üstüne ve nasıl yazacağını

anlamamış olamazsın. Niçin babanı konu ettiğini

anlatır mısın?

- Öğretmenim, Atatürk’ün öldüğü gün, ilkokulun

ikinci sınıfındaydım. Öğretmenimiz,

ağlayarak Atatürk’ün öldüğünü söyledi. Bizi

evlerimize saldı. Komşu oğlu Mehmet ile ‘Yunan

gelir, bizi keser’ diye, köy dışında çitlerin

içine saklandık. İyice karanlık bastı. Top tüfek

sesi yok, bağırtı, çağırtı yok. Sine sine evlerimize

döndük.

Babam sormadı. Ama ben niçin geciktiğimizi

anlattım.

- Oğlum üzüntünü, korkunu anlıyorum.

Atatürk de bizim gibi bir insandı. Erken göçmesi

büyük bir kayıp ama ölen devlet değil.

Onun eseri yıkılmaz, korkma!

Babam 16 yıl medrese öğrenimi görmüş.

Muska yazmadığı, kurtağzı bağlamadığı ve

Cumhuriyet’e karşı çıkmadığı için arkasından,

‘Gâvur imam’ diye söylenenlere hiç aldırmazdı.

Arkasından söylenenlere bakmayın, İsmail

Hocayı herkes sever sayardı. Çevreden ona danışmaya

gelirlerdi. Sözüne, kişiliğine inanılan

bir adamdı

Babama saygım üzerine pek çok olay var da…

Yalnızca birini anlatayım: Yatsı namazını kıldırdıktan

sonra serpme ağını alır, Yeşilırmak’a

balık tutmaya giderdi; sabaha karşı gelirdi. Eli

boş geldiğinde, anamın söylendiği olurdu:

- Gecenin karanlığında git, sabahın ayazında,

eli boş gel!

Babam:

-Bu eve de getiriyoruz ya der, susardı. Tuttuğu

balıkları, aşağı mahalledeki yoksul evlere

bırakmıştır. Yaptığı hayrı kimsenin bilmesini

istemezdi.

Ağabeyim, beni Amasya Ortaokuluna yazdırmak

istiyor. Babam: ‘Benim çektiğim sıkıntıyı

oğluma çektirmem. Giyimini, giderini nasıl

sağlayacaksınız? ‘diye engel olmuştu. Babamdan

gizli, askeri ortaokul sınavına girdim. ‘Bu

adamdan asker olmaz! diye ona da karşı çıkmıştı.

Çocuk aklımla babama burulmuş, beni çok

seven babamın niçin böyle dediğine şaşırmış81

tım.

O Medreseli, eşek sırtında, gece ormanda

yatarak getirdi beni Enstitüye.

Bir mektubumda, ekmek kıtlığını anıştırmıştım.

Babam, eşeğinin üstündeki heybeler

yiyecek dolu, Enstitünün kapısında girerken

arkadaşlar, yiyeceklere saldırmışlar,bir yandan

da, babam için Piyer Lermit diye fısıldaşıyorlardı.

Yiyecekleri toparladığımda:

- Yapma oğlum! Açlık bu! Büyüyence anlayacaksınız

dünyayı, demişti.

Anam babam olmasaydı, ben dünyaya gelemezdim.

Dünyayı tanıyamazdım. Enstitüde

okuyamazdım. Atatürk’ü de anlayamazdım.

İlk büyüğümü anlatmak, bir başka büyüğün

inkârı değil ki. Öğretmenim, siz beni koruyup

kollamasaydınız, enstitü hayatına uyum sağlayamazdım.

“İstiklâl Marşına gelmek istemiyor.

Bu çocuk Türk değil galiba” dendiği gün, gözlerinizdeki

ana bakışını unutamam! Saçlarımdan

omzuma, bir çiçek demeti gibi inen ellerinizin

sıcaklığıdır, bana güven veren.Bana sıfır

da verseniz hiç yakınmam.

Sabahat Öğretmen, ertesi hafta, derste:

- Osman’la konuştum, diye söze başladı.

Neden babasını yazdığını anlattı. 10’dan yüksek

not olmadığı için ancak 10 verdim. Bana

döndü:

- Haydi, şimdi sen anlat arkadaşlarına!.

Zamansız İzin

1946, Ocak ayı. Lâdik’in soğuğu yeğindir.

Ama ben, o denli üşümüyorum. Yeniyetmeliğin

kanı hızlı çağlıyor, damarlarımı kabartmış. Bir

kıza gönlüm kaymış. Konuşmak, yaklaşmak,

kompliman yapmak mı? Gerekmedikçe kızlarla

konuşan biri değilim ki ben. Kıyıda köşede

mektuplar yazıyor, yırtıyorum. İyice kendime

kapanmışım. Okula geldiğim günlerdeki ürkek,

çekingen halime dönmüşüm. Sabahat Öğretmen:

- Sana izin versek, şöyle köyünde bir hafta

dinlensen, dedi. Psikoloji okumuşuz ya biraz.

Beni ruh hastası mı sanıyorlar diye titizleniyorum.

Öğretmenimin sözü canımı sıkacak gibi.

Okulun kamyonu Taşova yönüne gidecekmiş.

Sabahat Öğretmen, beni sürücü Başaran’ın

yanına bindirdi. Azık paketi verdi. Kamyonun

gideceği yola sapa düştüğü halde, köydeki evimize

değin götürülmemi istedi. Köye 500 metre

kala indim kamyondan.

Köylünün ajansı, uluslararası ajanslardan

daha hızlıdır. Göz kırpmaktan, adım atışına,

boynu eğik ya da dik olmasına değin, insanın

hallerini yorumlar, sözlü yayına başlarlar. Köyün

üst başındaki öksürük, öte başından duyulur.

Köye girer girmez, “Duydun mu Osman

Efendi?” başladı. Anladım, bizim evde bir hal

var.

Tadı Damağmdan Silinmeyen Elma

Eve girdim ki, babam yatakta. Kazandığı

savaştan dönen oğlunu karşılayan babanın

gülleri açıyor yüzünde. Ohhh!… Babamın,

beni üzmemek için baharı oynadığını sezememişim.

Ölümü babama yakıştırmıyordum ki.

Ama yine de işkilliydim. Dönmeyeceğim enstitüye,

sınıfta kalacak olsam da. Kaç gün

geçti bilmem. Bir sabah, hepimizi yatağının

çevresine oturttu. Anamı tembihlemiş, saman

arasında saklanmış elmalar getirildi. Babam

soydu, dilimledi, dilimleri teker teker, her birimize

verdi. Birlikte yedik, düğün pastasından

tadar gibi.

-Hadi, siz gidin artık, ben biraz uyuklayacağım,

dedi.

Ertesi sabah, anamın, benim için yol hazırlığı

yaptığını görüyorum. Bu da nesi? Babam

çağırıyor, iki on liralık çıkarıyor.”Al oğlum,

okulundan kalma. Hatun, kara oğlanın

azığını hazırladın mı?

-Gidemem baba.

- Gideceksin oğlum. Bir işi yarım bırakmak

olur mu? İsmail Hocanın oğlu okuyamadı mı

dedirteceksin. Hayat devam ediyor evlat! Bu

sözümü unutma!… Hem bak, ben aslan gibiyim.

Elini öpüp çıkıyorum yola. Anamın, içinden

yüzüne vuranı açık etmemek için harca84

dığı çaba, yüreğimin başında bir kara bulut,

nasıl sezememişim, o zaman?

“Seni kandırdım kara oğlan, babanı bir

daha göremeyeceksin”, demiş arkamdan.

Nereden bilebilirdim, o elma dilimlerinin,

ölü helvası gibi, babamın eliyle dağıtıldığını.

Elmalarda babamın acısını-tatlısını birlikte

yaşarım hep.

Akpıar Köy Enstitüsü 1946 mezunları bitirme töreninde.

Babam Ölmedi Benim

İznin bitmedi diye yeniden gönderdiler

Enstitüden köye. Taşova’ya indiğimde Belevi’li

Laz İmamla karşılaştım.

-Ne zaman duydun yeğenim? diyor.

Yanıtlamıyor, sözün gerisini duymamak

için hemen kaçıyorum. Taşova, avuç içi kadar

bir kasaba. Bir sokak sonra, yine Laz İmam.

İlle konuşacak, yakınlık gösterisinde bulanacak.

Kurtulamayacağım bu adamdan. Kasabanın

dışında, Yeşilırmak’ın çağıltısına veriyorum

kendimi, çalıların arasındayım. Sanki

bir kaçağım. Çıkmadım köye. Akşam, saklandığım

yerden fırlayıp, bir kamyonun üstünde

döndüm Enstitüye. Benim güzel babam, birlikte

yaşadığımız resmiyle kalacaktı, yüreğimin

derinliğinde.

Babam ölmedi benim, sadece sesli görüşemiyoruz.

Çalışma masamın alnacında fotoğrafı,

bakıyor bana, gözlerinden anlıyorum; neyime

sevindiğini, neyime üzüldüğünü, gözümü

yumduğumda onu dinliyorum, bana nereyi

öneriyorsa, o yola düşüyorum. Kendimden

çok onu yaşıyorum desem, yalan değil, bir eksiğiyle;

güzel ne yaptımsa babamdan; kötüleri

benim becerisizliğimden. Ölüme vermedim

seni, babam benim!.Babamı yaşıyorum sözümü,

onun yaşadığı çağda kalmak olarak yorumlamayın

sakın.

“ Zaman sana uymuyorsa, sen zaman

uy!”,derdi. Bu söz, yaşanan çağın usçu bir yorumu

değil de nedir?

Babam yaşasaydı, şimdi (2011-1877)=

134 yaşında olacaktı. Doğumuna bakarsanız

19.yy. adamı. 21.yy.da ben onun ahlâkını yaşıyorum.

Çalışma masamın alnacındaki. Doğruda,

iyide, güzeldeysem gülümser; yolumu

şaşırmışsam, kaşını yıkar.

Akpınar Köy Ensstetüsü, 1946.

BABAM ÖLMEDİ BENİM

Kurt ağzı(*) bağlamaz

Muska( (**) yazmaz

Arkasından söylenirlerdi

‘ Gavur İmmam’

Bakıyorum de kimi imamlara

İyi ki ‘Gavur’u sevmiş anam

Cephede son zağını çalar da arkadaşı

Yıkılmaz İsmail Hoca’nın kaşı

Baba niye sövmedin onlara derdim

Acı su tadında gülümserdi

Oğlum, onlar da açtı derdi

Babamdan bana ne mal ne mülk

Benden torunlarıma ne kalacak

Babamın resmi kalıtım olacak

Edebiyat ve Eleştiri:91.s. 2007

(*) Halk yitmiş, dışarıda kalmış hayvanını kur

yemesin diye imamlara ettirdiği duaya ‘kurtağzı

bağlamak’ der. Üfürükçülük.

(**) Muska; içinde dinsel ve büyüleyici bir gücün

saklı olduğu sanılan, taşıyanı, takanı ya da

sahip olanı zararlı etkilerden koruyup iyilik getirdiğine

inanılan bir nesne, yazılı kâğıt.

Feylesof mu, 2.500 mü?

Eğitimbaşı Hakkı Rodop’un nutuk atar gibi

konuştuğunu görmemiştik hiç. Bir beyefendi

örneğiydi. Bayrak törenlerinde karşımızdaydı.

Makamına, baba evine girer gibi girerdik. Nurettin

Biriz’le, o da başka bir göreve atandı.

Yeni eğitimbaşı, sınıfımıza girdiği ilk gün,

derse başlamadı. Adımızı, numaramızı, nereli

olduğumuzu sorarak, teker teker dışarı çıkardı.

Sonra adımızı, numaramızı, nereli olduğumuzu

söyleyerek teker teker bizi içeri aldı. İlk

kez, gördüğü insanları, nasıl belleğinde tutup

yinelemişti? Şaşırdık.

-Orta boylu ama gösterişli, kalın gözlüklü,

saçları rüzgârda, pantolon paçaları 32 cm. Bu

adamın ayakkabıları gıcırdar, gelişini metrelerce

önceden öteden duyarsınız.

Pabucu habercisidir. Ona göre duruş alacaksınız.

Koltuğunda Fransızca bir kitap vardır:

La Clama (İklimler). Gözleri, küçümseyerek

bakar. Ağız çizgisi aşağıya dönük yarım

ay. Kitaplarda gördüğümüz, feylesof resimlerine

benziyor. Sık sık “Ülen, ben 22 yılık öğretmenim!”

der. Meslek derslerinde, kendisini

örnek verir hep. Feylesof sandık onu ilkin.

2.500

Anlattıklarında, Almanya’dan örnekler

ağırlıklı. Disiplin, disiplin, disiplin… İş güç,

tavır ve tutum sıkıdüzen için değil, korku için!

Cezalandırdığını işe, derse göndermez. Görebileceği

yerde, kimseyle görüşmeksizin, dolaştıracak.

Kız-erkek arkadaşlığını hoş görmez. Öğretmen

olan eşi ile evlendiğine pişmandır, yakınır.

Sözüm ona bizim istikbâlimizi koruyor.

Sözlüğünde uyarı, öğüt, salık verme yok. Tek

madde vardır: Ceza!

Belleğim yanıltmıyorsa, İtalyan yazarı Tulli

Mori’nin ‘Kürek Cehennemi’ adlı romanını

okumuştuk, onda zalim bir başgardiyan vardı.

Mahkumlar ona 2.500 diyorlardı. Bizim feylesof,

2.500’e dönüştü. Ama yüksek sesle söyleyebilir

miydik? Ufak ufak fısıldayacaktık.

Kitap okumalarımızdan da hoşlanmazdı.

Aklımız bulanmasın, yolumuzu şaşırmayalım(!)

diye. Kitap ile Sabahat Hanım özdeşti,

onun için. Sabahat Hanıma yakın olan, ona

uzaktı. Sabahat Hanım’a özde karşı, sözde

saygılı... Müdürün eşi ya. Müdürün yanında,

bastığı yeri ezerek yürümüyor.

Ergenliğimi (Rüştümü) Kanıtlıyorum

Haziranda kar yağdığını gördük. Lâdik, kışın

yeğin olduğu bir yer. Buz gibi sınıfta sıraya

büzülmüş, okumaya çalışıyorum, o pazar.

Feylesof eğitimbaşı damladı sınıfa. Hepimizi

ayağa kaldırdı, boyumuza bosumuza bakıyor:

İrikıyımları seçip yirmi kilometre ötedeki Destek

Boğazından odun eylemeye gönderecek.

Seçti, seçti, bana bakıyor, kısık gözleri elimdeki

kitapta. Kalınlığı olmayan, boyuna sırık

bir delikanlıyım. Tıknazları seçti de beni niçin

seçmedi diye bakıyorum ona. Bakışım bile tepkilendiriyor

onu: “ Sen kitabını oku, Sabahat

Hanımdan aferin alırsın!” diyen sesinde sözcükler

anlamından sıyrılmış, diken demeti.

Sesli aşağılama canımı sıktı. İçimden “Kim

aldırır senin sözüne” desem de, rahat değilim.

Okuyamıyorum. Öfkem ısıtmış gövdemi. Ateşlendim.

Şeytan karasıyla koyulaşmış o kara bakış o

dikenli ses, yeni bilenmiş burgu, işleyip duruyor,

bir yerlerim deliniyor, kevgirleşiyorum…

Bizler, yarara dönük iş içinde özgürleşme sürecine

girmekle, başını dik tutan insanlarız.

‘İşe yaramaz’ damgası vurulmuş alnıma. Durabilir

miyim şimdi?

Bu adam, beni aşağıladı, işe yaramaz saydı.

Dayanamayacağım. Fırladım sınıftan. Dikildim

karşısına:

- Beni iş kaçağı mı sayıyorsunuz? Arkadaşların

getireceği odunla ben de ısınmayacak

mıyım?

- Ormana gidip odun eylemek mi istiyorsun?

- Elbette.

- Onları göndereli bir saat oldu.

- Suç bende mi? Beni seçmeyen sizsiniz.

Dur hele sen, der gibi bakıyor:

- Çık kapının dışında bekle!

Duyuyorum, telefonla, cipin hemen yönetim

binasının önüne getirilmesini buyurdu,

Çıktı dışarı, gel’ işareti yapıp yürüdü. Sürü91

cü kapıyı açtı. Kürklü gocuğu, tüylü kalpağı,

çizmeleriyle sürücü yanına kuruldu. Ben de

arkaya. O zamanın cipleri ne? Üstü, yanları

çadır bezinden: Yel bir yanından girer, öte

yanından çıkar. Boz asker kumaşından gocuğum

bile yok, başım açık. İçimden titriyorum.

Sanki cephede askerim, düşman zaafımı görecek,

öylesine sıkıyorum kendimi. Ne zor iş

Tanrım?

İçimden pişmanlık geçmedi dersem, yalan!

“ Dönelim mi?” dese de dönemem. Öyle bir

huy yok kişilik kaydımda. O yol, ne çok uzadı,

sanki bir kış boyu…

Vardık Destek Boğazına, ekipbaşı öğretmene:

- Halis Bey, sana bir yiğit(!) getirdim. Birinin

elindeki baltayı şuna verin bakalım.

‘Şu’ yum; biraz uzakta olan herhangi bir

nesne. Yine aşağılama, hem de sesinden sözüne

ağmış. Adım yok. Yiğit sözcüğü de ünlemli.

Baltayı alıp gövdesi kalın ağaçlardan birisine

yöneldim. Öyle süzüyor ki hareketlerimi,

biraz sonra yıkılışımı göreceğinden ümitli. Salladığım

balta baltalıktan çıkmış. Silah olmuş;

ağaç, ağaçlıktan çıkmış, beni aşağılayan adama

dönüşmüştü. Ya o sağ kalacak, ya ben!

Amansız bir saldırı, benimki, iş değil. Üşümek

ne, evimizdeki sobanın karşısında keyif çatar

gibiyim Aslında keyif değil yaşadığım, silme

öfke. Yenilmeyeceğim. Halis Bey öğretmenim

bağırıyor, heyecanlı:

- Ağaç, üstüne devrilecek, çabuk ters tarafına

dolan!

Tersten salladığım birkaç vuruştan sonra

ağaç yere serildi. Azılı düşmanını yenmiş bir

komutan gibi, balta sapına dayanmış, eğitimbaşına

bakıyorum. O, cipe doğru gidiyor.

- Seni kütüphanede okumaktan başka bir

şey yapamaz sanırdım, diyor Halis Bey, alkışlı

bir sesle. Hemen, duldaya yakılmış bir ateşin

başına götürüyor beni.

- Ter omuzlarımdan taşıyor, soğukta üşür

hastalarınsın, diyerek, kamyonun brandasını

omzuma atıyor.

Erginleştiğimi (rüştümü) kanıtlamıştım

ama tanığı olması gereken gitmişti.

O kişi, yalnızca adı kalan bir Köy Enstitüsü

müdürlüğüne atandı. İkinci sınıf öğrencisi,

13 yaşındaki bir çocuğu kelepçeli olarak jandarmaya

teslim etmişti.

Nerde feylesofluk, nerde eğitimbaşılık?

İblis (*)

1946’da girdiğimiz çok partili ilk seçimde,

dinsel duyguları gıdıklayarak, feodal yapıya göz

kırpan Demokrat Parti’nin siyasal ağırlığı, Köy

Enstitülerini açan partiyi korkutmuştu. Gelecek

seçimde iktidardan düşeceğini anlayan

Halk Partisi bu kez Demokrat Parti’nin dayandığı

kesimin oyuna gözünü diktiğinden, giderek

Demokrat partinin siyasasına kayıyordu.

(Aslında CHP ile DP’nin düşünüş yapısı,

siyasal tutumu pek farklı değildi. DP’liler, eski

CHP’lilerdi. Muhalefetsiz, tek parti iken(1940)

Köy Enstitüleri Yasasını onaylamak için grup

kararı alındığı halde, o birleşime CHP’li 148

milletvekili katılmıyor. 1923 CHP’sinin ilke ve

amacıyla bakarken, sonraki durumunu değerlendirmek

için, ayrı tartı kullanılmalıdır.)

Millî Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel ve İsmail

Hakkı Tonguç da görevden alındı. Köy

Enstitülerini kuran öğretim-eğitim kadrosu

ayıklanıyor. Köy Enstitülerini ve partisinin

Köy Enstitüsünü karalayan görüşlerini, Adnan

Menderes’e aktaran (Belgeleri TMM tutanaklarında

vardır.) Reşat Şemsettin Sirer, Milli Eğetim

Bakanı oldu.

Bastonlu bakan

Son sınıf öğrencisiydim, yardımcı iş kolum

(* ) İblis; Şeytan. Kötü kimse.)

(yardımcı branş) yapıcılıktı. Dinlenceye çıkacağımız

zaman, yarım kalan bir binanın tamamlanması

için çalışıp çalışmayacağımızı sordu

yönetim. Yüksünmeden razı olduk.

O binanın kaba sıvasını yapmakta olan öğrencilerden

birisi de bendim.

- Millî Eğitim Bakanı geldi, dediler.

Reşat Şemsettin Sirer imiş gelen: Ufarak

boylu, kara giysili, kara melon şapkalı, badem

bıyıklı, eli bastonlu bir bakanla arkasındakiler,

iskelenin altına geldiler. O badem bıyıklı adam,

iskelenin altından, yarım ağızla:

-Kolay gelsin, dedi. Öğrenciler, bir sağ ol

çekti.

Sesimizin tonu gür çıkmamış, ona az gelmiş

ki, bastonunu bize doğrultarak:

-Sizi yakında amelelikten kurtaracağım,

dedi

- Biz amele değiliz, öğretmen olmak üzereyiz.

Önceki binaları ağabeylerimiz yaptı. Biz

de bizden sonrakilere hazırlıyoruz bu binayı,

dedim.

Bastonunu, gökyüzünü deler gibi bana doğrulttu

kara giysili adam:

- İblis, sen dersini almışsın, senin gibilerin

belini kıracağım, dedi. Gelenler, hemen binanın

köşesini döndüler.

Bana doğrultulan baston bir tür sopadır,

korkutma aracıdır. Baston, 18 yaşını süren

öğrenciye mi doğrultulmuştu? Türk devrim ve

aydınlanmasının ana ayaklarından Köy Enstitüsü

eğitimiyle çağdaşlaşma girişimine mi doğrultulmuştu?

Enver Kartekin

Bakanın baston gösterisinden biraz sonra

müdürümüz Enver Kartekin geldi iskelenin

altına:

- İn oğlum aşağı, dedi.

- İnmem öğretmenim.

Korkuyorum: Bakan, müdürü azarlamıştır,

o da beni azarlayacaktır. Arkadaşlarım da

‘in’ diyorlar. Baktım, müdürün gözünde öfke

yok. İndim aşağıya.

- Aferin oğlum, emeğim sana helal olsun

diyor, alnımdan öpüyor, gözü yaşlı, beni kucaklamış,

öyle sıkı ki kolları, kemiklerimi çatırdatacak.

Döndü gitti, bakanın arkasına.

Kısa bir süre sonra Karabük Ortaokuluna

atadılar müdürümüzü. Efendim, Karabük

Ortaokulunun bayrağı, pazar günü fırtınadan

yarıya inmiş. O gün de Rus ordusunun

bir generali ölmüşmüş, yas için bayrağı yarıya

indirmişmiş, Enver öğretmen. Kartekin’i müdürlükten

almakla yetinmediler. Manisa Kitaplığına

memur yaptılar: Senin yerin, ancak

burasıdır demeğe getirdiler.

Bilgim yanlış değilse, Enver Kartekin, ilkokul

öğretmeni olarak Manisa’da başlamış

mesleğe. Sabahat Öğretmenle orda tanışmış,

evlenmişler. Sonra Gazi Eğitim Enstitüsü Tarih

bölümünden diploma almış.

Enver Kartekin’i göreve ilk başladığı yere

sürmek, öğretmenlikten alıp kitaplık memuru

yapmak, senin yerin ancak burasıdır demek,

aşağılamak değil midir?

İktidar sarhoşlarının Cumhuriyetçilere

zulmü yeni değildir.

1946 genel seçiminden sonra Kepirtepe’den

biri atandı, Akpınar Köy Enstitüsü Müdürlüğüne.

Akşam sabah nutuk: Şöyle yaparsanız

okuldan atarım, böyle yaparsanız öğretmen

olamazsınız. Diskur. Korku yağmuru. Faşist

bir ağız, susmuyor.

Günahı, söyleyenlerin boynuna: R. Resmettin

Sirer’e Köy Enstitüleri hakkında yakını

mektupları yazdığı için, bize müdür olmuş.

(Devlet belgelerinde bulunur belki o mektup)

Sonra’dan Kubilay hakkında kitap yazdıysa

da, hiç inanamadım o kişinin içtenliğine.

Reşat Şemşettin Sireri’n zulüm aracıydı

sanki. Kalan öğretmenler de sürüldü. Köy

Enstitüsü eğitim dizgesi iyice bozuldu. Köylü

çocuklarını, istedikleri yöne eğip bükmek kolaydı

onlar için artık.

O diskurcu müdür, Akpınar’ ı bozmanın

ödülünü aldı. Hasanoğlan‘a atandı. Köy Enstitülerinin

ana kaynağı Hasanoğlan’ı da istenilen

biçime sokacaktı.

Omurgam Enver Kartekin’lerdir

Mimli bir Köy Enstitülülerden birisi olarak

başlamıştım öğretmenliğe. Adım, gideceğim

yere benden önce gitmişti: Soruşturmalar, ko97

vuşturmalar…Az sıkıntı çekmedim.

Sıkıştığımda, kaburgamı acıtırcasına kucaklayan

Enver Kartekin’in çelik kollarını belimde

anımsardım. Dikliğim, direncim Enver

Kartekin ustamdandır.

Akpınar Köy Ensstetüsü, 1946. Ağustos 1947. Akpınar Köy

Enstitüsü öğretmenleri.

(Müdür Enver Kartekin (1), Türkçe öğretmeni Sabahat karketi

82)

Öğrenci Yönetime Ortak

Enver Kartekin zamanında

Sınıf başkanını kendimiz seçer, kendimiz

düşürürdük. İşlerin zamanında kotarılmasından,

öğretmen kadar öğrenci de sorumluydu.

Öğrenci örgütü, okulun yönetimine ortaktı.

Erzak ambarının bir anahtarı nöbetçi öğretmeninde

öteki anahtarı da öğrenci başkanında

bulunurdu.

Tabelaya bakar, öğrenci başına kaç gram

erzak çıkarılacağını denetlerdik: Öğrenci başkanıyken,

eski bir taksinin içinde okumaya

dalmışım. Erzak ambarı açılamamış, yemek

geç çıkmıştı. Görevden çekildim. Çekilmesem

de düşürülürdüm zaten.

Domatesin pek kızaramadığı, haziranda

solan ottan başka bir şeyin yeşermediği yerlere

kurulmuş Köy Enstitülerinin, ham toprağının

ekim dikim alanına dönüştürülmesinde,

bayındır kılınmasında köylü çocuklarının

emeği, teri vardır.

Sorardık, sorgulanırdık

On beş günde bir yapılan eleştirel toplantıda:

Yapılan işler gözden geçirilir. Sorumluları

sorgulanır, başaranları alkışlanırdı. Öğretmen,

öğrenci, hiç kimse eleştiri oklarından

kurtulamazdı.

O toplantılardan anımsadığım bir olay:

Sınıf arkadaşım Hüseyin Bey’in soyadını

anımsamıyorum. Neden mi? Asker kumaşındandı

boz giysilerimiz, ütü götürmezdi. Bizler

de zaten elbise ütülemek nedir, bilmezdik.

Hüseyin, pantolonunu yatarken yatağın altına

koyar, sabah ütülenmiş biçimde giyerdi .‘Çekilin

önünden, ütüsü size keser ha’ diye ti’ye

alırdık onu.

Hüseyin Bey, küflü peynir verildiğinden

yakındı. Penisilin denilen ilacın yeni çıktığı yıllardı.

Müdür: “Penisilin de küften üretiliyormuş.

O denli zararlı olmasa gerek” dedi.

Hüseyin Bey, paket yaptığı peynirleri, müdürün

konuştuğu kürsüye koydu.”Kaynananız

rahatsız. Onu tedavi edersiniz.” dedi. Salonda

bir kahkaha tufanı.

Hüseyin Beye ne yaptılar dersiniz?

Öğretmen olacak yeterlikte görünmeyen

Hüseyin’e okulun fargo kamyonuyla sürücülük

öğretildi. Sınava sokulup, sürücü belgesi

alındı. Sekizinci sınıfın sonundaydık. Hüseyin

için, ortaokul diploması düzenlendi. Samsun

karayollarında işe yerleştirildi.

Köy Enstitülerinde insan feda edilmemiştir

Köy Enstitülerinde Her insanın bir işlevi

olacağına, bir işi becerebileceğine inanılırdı.

Köy Enstitülerinde hizmetli kadrosu yoktur.

Okulun işlerini çekip çeviren öğrenci ve

öğretmendir.

100

Ahlâksızlık yapmadıkça, korunup kollanacağımıza

inanıyorduk. Güvensizlik duygusu

yaşamadık hiç.

Bildiğimiz anlamda laboratuarımız yoktu.

Hayat, yaptığımız, ettiğimiz, başardıklarımız,

kurduklarımız laboratuarımızdı. Yaşayarak

öğreniyorduk sormayı ve sorgulamayı. Bir

arada, birlikte yaşamanın değerlerini, demokrasiyi,

yönetmeyi, yönetilmeyi.

101

Son Yıl, Zor Yıl

Şeytanla tanışalı iki yıl olmuş. Temel içgüdüyle

tanışmak, ergenliğe adım atmak da,

gövdenzin kimyası değişmiştir, eski adımlarınız

şaşkındır. Yenisine nasıl uyarlanacaksınız?

Ergenlik, doğumdan daha sancılıdır.

Çünkü doğumda bilinciniz, aklınız işlemiyordu.

Şimdiyse, siz, kendinizi, olduğundan daha

akıllı sanan çağdasınız.

Ergenden bekleneni beceremiyor, bocalıyorsunuz.

Şaşkınsınız. Şaşkınlığı ağırlaştıran

temel içgüdüdür. Karşı cinse eğilim çağıldıyor

derinlerinizde. Karşı cins denilen çiçeğin balını

ememeseniz de, hiç olmazsa koklayabilmelisiniz.

Masanızda bir top karanfil gibi, dursa,

kokusunu alabilirseniz, o da yeter.

Ben,’Falanın kızı, filanın oğluna bakıyormuş’

diyen bir köyden gelmişim. Kitaplarda

okuduğum aşkların büyüsü çarpmış beni.

Ciddi bir niyetim olmadıkça bir kızı umutlandırmak

ahlâkıma aykırı. Kızlarla gerekmedikçe

konuşmuyorum. İçimi titretecek, beni deli

divane edecek bir kız özlüyorum. Benim konum

ve durumumdaki birisi için, hiç kolay değil

bu? Birinci zorum bu!

İkinci zorum: Kendimi Yüksek Köy Enstitüsüne

ayarlamıştım. Kapatıldı. Başka kapılar

bize kapalı. Nasıl yüksek öğrenim yapacağım?

Hem öğretmenlik hem dışarıdan lise bitirerek

102

yüksek öğrenim yapmak için maddi olanağım

var mı?

Üçüncü zor: Köy Enstitülerine öğrenci veren

illerin, valisinden başlayarak muhtarına

varan görevliler, Köy Enstitülerinde odaklanan

eğitim seferberliğinin gereğini yerine getirmeyince,

yelerini koruyamazlardı. Cumhurbaşkanı

İnönü,19 Mayıs nutuklarında, eğitim

işlerinde başarılı, başarısız valilerin adını sayardı.

Valiler, Köy Enstitüsü müdürlerinden

bile çekinirlerdi.

Devlet caymış Köy Enstitüsünden. Bürokrat

ordusunu, toptan kim değiştirebilir? Bürokrat

takımı, ufuktaki yeni iktidarı bekliyor.

Gelecek iktidarın amacı, anlayışı belli. Köy

Enstitüsünden yakınanların, bize nasıl bakacağını,

ne yapacağını kestirmek zor değil.

Zorlardan birini, Enver Kartekin’den sonraki

diskurcu müdürü anlatmıştım. Ondan

kurtulduk. Ama enstitüyü bitirişin tadını yaşayabilecek

miyiz?.

103

Gazi’de Rahat mıydım?

Özlemini çektiğim yüksek öğrenim kapısından

girdim işte. Ama sevgilim Tokat’ta, uzakta.

Aklım fikrim onda. Geceleri, Gazi Eğitim’in

tepesindeki rasat kulesine çıkar; gökyüzündeki

Ay’ı, şimdi sevgilim de görüyordur. Ay- ışıl

sevgiler sunardım ona.

Bizimki maaş değildi. Ayda 80 lira ücretti.

Ne kalmıştı ki cebimde? Bir gazetede düzeltmentlik

yapıyor, gece yarısına doğru da

mutfak erzakı alınan arka kapıdan okula giriyordum.

Ay ışığı aracılığıyla buluşmaktan bile

mahrumum. Sağlığı düzensiz, sersem sepet

bir adam...

Köylülük, mahallenin namusu

Beden eğitimi bölümünden bir oğlan, teneffüs

zili çalar çalmaz, bizim sınıfın kapısında.

Genelde teneffüse çıkmaz, kitap okurdum.

Sınıfta benden başka N…. kız kalmış.

Kapının ağzında dikilmiş oğlandan korkuyor.

Üstüne silah doğrultulmuş av hayvanı

gibi titriyor. Göz altından imdat çağrısı. Koca

gövdeli bu disk şampiyonunu sınıftan kovalıyorum.

İçeri girmezse, kapıda bekliyor. Olayı

sınıf biliyor ama kimsenin aldırdığı yok. Oğlanın

kıza eğilimden daha büyük hırsı bana.

Gövdemiz oranlı değil. Çıkışamam. Köy Enstitüsünden

kalma çakı bıçağının ağzını açtım,

104

oğlanın üstüne yürüdüm.

Meğer başıma bela almışım

O kız, bana hoş bakıyor, yanıma oturup

söz açmak, söyleşmek istiyor. İlgisizliğimi anlamazdan

geliyor. Önemli birisi konuşacaktı,

o akşam. Önceden yer kapmak için konferans

salonuna gittim. Kız geldi, yamanırcasına yanıma

oturdu. Cebimden Nermin’in mektubunu,

cüzdanın içinden de fotoğrafını çıkardım:

“Yengen olacak kız, işte bu!” dedim. Yerinden

öfkeli fırlayış ve tafralı adımlarla gidiş!

Aşağı komünist, yukarı komünist!

Disk şampiyonundan kurtardığım kız zeki,

dilli. Sınıftaki beş kızı yönlendiriyor: Elebaşı!

Daha önce kızların benim için iyi koca olur

ama çok ciddi. Karısını dövebilir dediklerini

duymuş, kara tahtaya, ” Hiçbirinizde gözüm

yok. Korkmayınız!” diye yazmıştım. Dişi amazonların

saldırısı başladı. Sınıfın 3/1’den yalıtık

kaldım mı?

Görüşlerim Kuzey’den gelirmiş

Devlet Tiyatrosunda izlediğim bir oyunun

çok başarılı sergilendiğini anlatmış, “ Birkaç

büyük kent dışında tiyatro dendi mi baldır bacak

gösterisi anlaşılıyor. Tiyatro Anadolu’ya

yayılsaydı, bir halk eğitim kurumu olurdu”

demişim.

Hocaya bakın: O senin dediğin görüş

Kuzey’den (Rusya’dan) gelir. Sicilim iyice ka105

rartılacak. O hocayla dışarıda üç kez görüştüm.

‘Seni suçlar anlamda söylemedim, sınıfta

açıklama yaparım’ dedi. Yapmadı. Deli damarım

kabardı. Hoca, öykü planını anlatırken

Ömer Seyfettin’in ‘Topuz’ öyküsünü örnek

gösterdi. İşte, bütün öykülerin planı böyledir

dedi. O, sizin dediğiniz Topuz’un planı, dedim

ben de. Gülümseyenler oldu.

Arkadaşım Mehmet Taşkın

Mehmet Bursalı bir duvarcının oğlu. Gereksiz

tartışmalara girmez. Konuştu mu, incelikle

sözü yerine oturtur. Tabansız saldırılara,

güler geçer. Okkalı adam derler ya işte

onlardan. Görmüş, geçirmiş bir adam ağırlığındaydı.

O zaman, Ankara’nın kentler arası garajı

Akköprü’de, Gazi’ye yakındı. İkimiz oraya kayar,

salaş bir meyhanede demlenirdik. Neyle?

Bir tabak tahin helvası, iki limon.

Mehmet limonu helvanın üstüne sıkar, iyice

karıştırırdı. Bir yudum rakı, kaşık limonlu

helva bulamacı. Bir ufak rakıyla kafayı bulurduk.

Akköprü’ye gideceğimiz bir gün: “Paran var

mı?” dedi. “Sana bir akıl satacağım, hesabı da

sen ödeyeceksin.” “Kabul” dedim. Satacağı

akıl ne, bakalım:

- Dediklerine, katılıyorum ama sen bu

adamları yola getireceğini mi sanıyorsun? Tersine

düşmanlığı katmerlendiriyorsun. Mezun

olamazsan, bilirim, deli herifin birisin, köye

106

dönmezsin. Nerden geldin? Köyden. Orada

okuttuğun çocuklara verdiğin, köy koşullarında

silinir gider. Mezun olunca, en azından bir

ilçe ortaokulunda çalışacaksın, ilkokul bitirmiş,

algılaması gelişmiş öğrenci olacak önünde.

Ne yapacaksan, orada... Aklını başına devşir.

- Ulan koca kafa, biz Köy Enstitüsünde

hayat labora tuvarında öğrendik bu gerçekleri,

derdim. Sen, öğrenciliğin sırasında tatillerde

duvarcı babanla çalışmışsın. Hatta öğretmenliğinin

yaz mevsimlerinde babanla duvar

örmüşsün. Nâzım’ın ‘topraktan öğrenenler’

dediği adamlardansın. Bir rakı parası, dersini

ödemeye yetmez. Bir dahaki sefere….’Hayır,

faiz istemem.” dedi Mehmet.

Makkartizmin karayeli esiyordu Türkiye’de

Hayati Karaşahin adlı bir yüzbaşıyı astılar

Ankara Samanpazarı’nda. Komünistmiş

(!) Orduda kullanılan, herkesin bildiği bir talimnameyi

SSCB Elçiliğinin dış duvarına bırakmışmış.

Osman efendi, senin gibi köylü

çocuğunun hesabı sorulmaz; anan gözyaşını

akıtacak mezarını bulamaz. Akıllı ol!

107

Aramızda Bir Şövalye (*)

Hasan Lâtif Sarıyüce ( Damar: 132. s. 2002)

“1951 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat

Bölümü‘ne girecek binlerce aday, önce

kendi illerinde, yazılı bir sınavdan geçirildiler.

Bu sınavda kazanan sekiz yüz yirmi dört öğrenci,

sözlü sınav için Ankara’ya çağrıldı.

Ekim ayının ilk günü…Dondurucu bir soğuk

var…

Titreye titreye sınav sonuçlarının açıklanmasını

bekliyoruz…Sonunda daktiloyla yazılmış

küçük bir kâğıt asıldı kapıya. Bunca

öğrenciden yalnız on beş kişi kazanmıştık sınavı.

Kazananlardan beş aday Köy Enstitüsü

çıkışlıydık. Köylerden büyük bir kentin ortasına

düşmüştük. Ayaklarımda anamın ördüğü

yün çoraplar vardı. Sınav kapısında beklerken

kentli kızların ayaklarıma tuhaf tuhaf baktıklarını

görüyorum.

Osman’la ve öteki enstitülü arkadaşlarla

daha ilk günden kaynaşıverdik. Birbirini tanımayan

iki kentli biraraya gelse, kendilerini

yaklaştıracak bir fırsat çıkmazsa, yıllarca tanışma

zemini bulamazlar. Oysa birbirlerini tanımayan

köylüler bir araya geldiğinde; fırsata,

özel çaba ve takdime hiç hacet kalmadan, kırk

yıllık ahbap gibi konuşmaya başlarlar. Bizler

okullu olduğumuz halde, Köy Enstitülerinde

köylülük niteliğimizi kaybetmemiş olacağız ki

108

beş arkadaş hemen kaynaşıverdik.

Osman uzun boylu, ince dalandı. Oldukça

yakışıklıydı. Kendine özgü bir yürüyüşü, bir

konuşma biçemi vardı. Onun yakışıklı olmasından

kimi zaman rahatsızlık duyduğumuz

olurdu. Okul bahçesinde ya da kantinde otururken

güzel kız öğrencilerin bizlere bakmaya

hiç tenezzül etmeden Osman’a değişik gözle

baktıklarını görürdük. Osman bu bakışlara

hiç tepki vermezdi. Çünkü öğretmen sevgilisini

Tokat’ta bırakmıştı. Bütün yüreğiyle ona

bağlıydı. (Yaz dinlencesine çıkar çıkmaz evlendi

onunla, ömrü boyunca ona bağlı kaldı.)

Zekâdan zekâya şaşılacak tepki farkları

vardır. Kimi kişiler son derece kımıltısız, yavaş

ve durgundur. Çoğu zaman yüzleri dış âleme

değil içe dönüktür. Onların parlak bir zekâ taşıdıkları

uzun süre sonra belli olur. Kimi zeki

kişilerse etkin, canlı, kımıltılı, cıvıl cıvıl akıp

giden bir kişilik sergiler. Osman son derece zekiydi.

Atılgandı. Sözcükleri, olayları yorumlayışı

farklıydı. Kimsenin dikkat etmediği en uç

noktaları aydınlatırdı. Sözü sohbeti çekiciydi.

Onda zekâ ve espri iç içeydi. Birlikte olmadığımız

zamanlarda ona özlem duyardık. Anadolu

köylüsünün şimdiye değin gün ışığına çıkmamış,

pek anlaşılmamış bir iç yüzü, bir insan

yapısı, bir moralitesi vardır. Bilgisiz, görgüsüz

sandığınız köylü, öyle bir yerde öyle bir

espri patlatır ki şaşıp kalırsınız. Sonra köylü

düşündüklerini gizlemeyi, sinsiliği pek bilmez.

Osman’ın özünde de bir köylü damarı vardı.

109

Sinsilikten, art niyetli davranışlardan hep nefret

etmiştir. Hep dobra dobra konuşan kişilikte

görünmüştür.

Osman Ortaçağ’da yaşasaydı kesinlikle bir

şövalye olurdu. Elinde kılıcı, uğraşacağı haksızlıkları

aramaya çıkardı. Çünkü haksızlığa

dayancı yoktu. Kendisini ilgilendirsin ya da ilgilendirmesin

hiçbir haksızlığa katlanamazdı.

Bu yüzden zararlara uğradığı olurdu.

Bir pazar ya da cumartesi günüydü.

Osman’ın çok öfkeli bir yüzle döndüğünü gördük.

Nedenini sorduğumuzda, “Sormayın,”

dedi, “Atatürk Lisesinde başım belâya giriyordu.”

Hayretle yüzüne baktık; “Orada ne işin

vardı?” dedik. “hiç”, dedi, “Nihal Atsız’ın konuşacağını

öğrendim. Bakalım, neler söyleyecek

diye konferans salonuna girdim. “Peki, neler

söyledi?” “Neler dedi?” “Neler söyleyecek?…

Türk ordusuna övgüyle başladı, aklı sıra orduya

çağrı çıkarıyor, orduyu arkasına almak

istiyordu. Ama sürekli Hasan-Âli Yücel’e sövüyor,

‘Köy Enstitülerinden on yedi bin komünist

yetiştirdi’… Sonra da Köy Enstitülülere

on yedi bin cahil diyordu. Yerimden ‘Marksisizm

bir felsefedir, cahiller, onu nasıl kavramış’

diye seslendim. Ayağa fırlıyordum ki yanımda

oturan yaşlı bir bey eteğimden çekti,

sus işareti yaptı. Emin Türk Eliçin’miş, o bey.

Konuşma bitince Atsız’ın arkasından koştum.

İftiralarınızı kanıtlayacak belgeniz var mı? Kanıtlamadan

karalamak namussuzluktur der

demez üstüme çullandı, bir sürü. Bizim Nec110

mi yanımdaydı.‘Sami Ağabey kurtar’ diye bağırıyordu.

Milli Eğitim Bakanlığı görevlilerinden

Sami Yavrucuk’un araya girmesiyle ayak

altından kalkabildim. Biraz açılınca, döndüm.

Siz Türk müsünüz? Bir kişinin üstüne toptan

çullanmaz Türk, tek tek var mısınız diye

bağırdım. Bu güruh, düştü peşime. Ara sokaklardan

zor kurtardım canımı.”

Demokrat Parti iktidar olmuştu. Hocalarımızın

üstünde siyasi baskılar olduğunu seziyorduk.

Bir gün Bakanlıkta görevli sağcı bir

öğretmen, Mehmet Âkif konulu bir konferans

verdi okulda. Hiç gereği yokken Âkif’le Fikret

arasında yaşanan kavgayı anlattı. Edebiyat

Hocamız Mustafa Nihat Özön konferansa gelmemişti.

Konuşmacının sözlerini işitmiş olmalı

ki sınıfta ders sırasında Âkif-Fikret üzerine

kısaca kendi kanılarını anlattı. Ders sona erip

hoca gidince Osman, “Meydanı böyle adamlara

bırakıyorsun, erkekçe kendin çıkıp anlatsana!”

diye söylenmeye başladı. Hoca’nın sınıfta

yalnız bize söylediği sözler nasıl olduysa

konuşmacının da kulağına ulaşmış. Kendini

savunan uzunca bir mektup yazmış Hoca’ya.

Hoca pek telâşlandı.

Birisi, Osman’ın çok iyi niyetlerle söylediği

sözleri kendisine gammazlamış. Sınıfın en

parlak zekâsı, bizlerden ancak bir yıl sonra

diploma alabildi.

* * *

1960 Devrimi’nden sonra Cemal Gürsel,

111

romantik bir düşünceyle, eski Halkevlerinin

yerine geçmek üzere Türk Kültür Dernekleri’ni

kurdurmuştu. Onursal başkanlığını yaptığı

Derneğin eylemsel başkanlığına eski Halkevci

Behçet Kemal Çağlar’ı getirmişti. Derneğin

1962 yılında Ankara’da yapılan ilk kurultayına

ben Kırklareli, Osman Amasya temsilcisi olarak

katılmıştık. Delegelerin çoğu öğretmendi.

Şimdi hangi ilden geldiğini hatırlayamadığım

bir öğretmen, sohbet ederken Kültür Derneğini

kurduğu için sürüldüğünü, Konya’nın

Tuz Gölü kıyısındaki bir köye atandığını anlatmıştı.

Osman, Cemal Gürsel’in, Başbakan

İnönü’nün, milli eğitim ve içişleri bakanlarının

bulunduğu bir toplantıda söz aldı. Daha birkaç

saat önce tanıdığı öğretmene reva görülen

haksızlığı anlattı. O ilin valisiyle milli eğitim

müdürünü yere batıran bir konuşma yaptı.

Okulda da güzel konuşurdu ama o toplantı da

Türkçe’yi çok başarılı kullanan bir hatip olduğunu

ortaya koydu. Toplantıda bulunanlar

hiç ses çıkarmadan uzun boylu genç adamı

hem dinlediler hem de hayretle seyrettiler. Osman

konuşma sırasında Köy Enstitülerinden

de söz etmişti ki, Behçet Kemal’in yüzü asıldı.

Oysa Behçet Kemal, Köy Enstitülerinin kuruluş

günü olan 17 Nisanlarda hep Hasanoğlan’a

(……..…)gelirdi. O sıralarda Ulus Gazetesinin

akşam ilavesi olan Akşam Haberleri’nde başyazılar

yazıyordu. Köşesinde Köy Enstitüleri

için güzel şeyler yazdığını anımsıyorum. Peki,

neden o toplantıda, Enstitü adının geçmesin112

den rahatsız olmuştu? (……….)

* * *

Osman’la arkadaşlığımızı perçinleyen bir

uğraşımız vardı. İkimiz de şiir tutkunuyduk.

Öğrenciliğinde pek az yayınladığını sanıyorum.

Yalnız daha o zaman şiir dilinin ne demek olduğunu

kavramış görünüyordu. Kendine özgü

bir dil kurma özeni içindeydi.(……)

Osman ortaokullarda öğretmen ve yöneticiliğe

başlar başlamaz kitap yayınlamaya

başladı. Duruluk diye bir dergi çıkardı. Hem

nerede? Tokat’ın bir köyden farksız Reşadiye

ilçesinde. Küçük boy, sevimli bir dergiydi. O

sıralarda Rus hududunda yedek subay olarak

sınır karakolu komutanıydım. O dağların arasında

Duruluk geldi buldu beni. Sıkıntılı bir

yaşamdı. Osman’ın Duruluk’u gelmeye başlayınca

günlerim biraz renklendi. Hele bataryalı

radyodan İstanbul’da edebiyat konuşmaları

yapan Behçet Kemal’in sözleriyle sevindim. O

konuşmasında Behçet Kemal, Bolulu’nun yayınladığı

Duruluk’u tanıtıyordu. Derginin o sayısında

yer alan Dağ şiirimi baştan sona okudu.

Sınırın uç noktasından İstanbul’da duyulmak,

uzun süredir ayrı olduğum arkadaşımla

şiirin sesinde buluşmak, ne hoştu. Duruluk’tu

bizi kavuşturan.

Reşadiye adlı kasabada bir yazın dergisinin

yayınlanması hiç de küçümsenecek bir

olay değildir. Aradan elli yıla yakın zaman

geçti. Acaba Reşadiye’de şimdi kaç kişi yazın

dergilerini izliyor? Orada görev yapan okumuş

113

insanlardan kaç tanesi yazınla, kültürle, sanatla

ilgileniyor? Öğrenmek isterdim.

* * *

Osman, itilse de kakılsa da meslek yaşamında

arzuladığı aşamalara ulaşmayı başardı.

Kişiliğine saygısızlık edenlere hiç ödün vermeden

eyvallah etmeden. Hep savaştı. Emekli

olduğunda Milli Eğitim Bakanlığı Müşavir Müfettişiydi.

Bu aşamaya yalnız kendi gücüyle

gelmişti. Aslında Osman yönetimde, politikada

başa güreşmek için yaratılmış bir insandı.

Bilgiliydi. Pırıltılı bir zekâsı vardı. Okuyan kişiydi,

güzel konuşan bir hatipti. Ne var ki şövalyeler

her zaman baş tacı edilmezler. Şövalyelerden

kahramanlık beklenir ama korkulur

da onlardan.” }

( Sarıyüce’nin yazısı burada bitiyor.)

Kırk Beş Yıl Sonra

H.L. Sarıyüce’nin 1951-1962 arasındaki

olaylara değgin, yazısı 2002’de yayımlanmış.

İnternette Gazete Trakya’da 23.03.2007 ‘de

bir yazı gördüm. Cumhurbaşkanlığı Köşkünde

savunduğum kişinin öğretmen Nazif Karaçam

olduğunu öğrendim.

Nazif Karaçam, Cumhuriyet Gazetesinde

çıkan yazılarıma değiniyor, beni dost sayıyor.

Üstünden kırk beş yıl geçmiş bir çıkıştan ötürü,

yüzünü bile çıkaramadığım bir kişice dost

sayılmak, benim için onurdur. Eğilmediğim

kapılara çarparak yaralanan anlımın sızını

114

unutturuyor.

Nazif Karaçam’ın Yazısından Alıntı

“Osman Bolulu benim 1960’lı yıllarda tanıdığım,

bir kuruluşta birilikte çalıştığım arkadaşlardandır.

Rahmetli İsmet İnönü’nün, Millet

Meclisi Başkanı rahmetli Fuat Sirmen’in,

rahmetli şair Behçet Kemal’in ve daha başka,

ülkenin önde gelenlerinin bulunduğu bir toplantıda

bizden kaynaklanan bir sorun konuşulurken

‘Biz köy kökenli aydınlarız. Ankara’ya

keçi patikasından yürüyerek geldik. Gelirken

sol ayağımızın sol parmağı taşa çarpmıştı,

şimdi sol ayağımın sol parmağı ondan sızlıyor.

Ancak sizin bunları duyumsamanız olası değildir.

Çünkü gerçeği biz yaşıyoruz’ diyen bir

yazar, ozandır.”

(*)H.L. Sarıyüce’nin ve N. Karaçam’ın yazılarını,

her yerde, her zamanda, kime karışı olursa olsun,

Köy Enstitülü tutum ve davranışıma tanıklık

ettiği için, buraya aktardım.

* H.L. Sarıyüce’nin anlattığına açıklık getirmek

gerek. Türk Kültür Derneğini kuran Alpaslan

Türkeş’tir. Millî Birlik Komitesi arasında görüş ayrılığı

çıkmış. Türkeş de içinde, Komte’nin 14 üyesi,

yurtdışına gönderilmişti. Sözü edilen toplantı, o

derneğin Halkevleri’ne dönüştürülmesi içindi

115

Önemli bir not

ŞÖVALYE MİMLENMİŞ

Suluova’da çalışırken Türkiye Öğretmen-

Dernekleri Milli Federasyonu’nu, Aydın Kurultayına

‘Amasya Delegesi olarak katılmıştım.

Başkanlık Divanda yer almış, bir üye olarak

konuşmuştum. Konuşmamı Cumhuriyet haber

yapmış.

Yurt dışından yayın yapan ‘Bizim Radyo’da

yayınlamış, konuşmamı. Konuşmadan cımbızlanan

bir cümle : “Millî Eğitim Bakanlığında ;

fikri gibi ensesi geriye, menfaatı gibi göbeği ileriiye

fırlamış pelit odunu kalınlığında adamlar

kaldıkça, bu bakanlıktan iş çıkmaz. Bir teneke

gazyağı gerek.”

Döndüm ki haber benden önce gelmiş.

Komünist defterine kaydım yapılmış. Kurtul,

kurtulabilirsen.

Kaynak: Ankara Üniversitesi Eğitim

Fakültesi’nde Öğretmen örgütleri üzerine çalışma

yapan Kadir Okçu: « Cumhuriyet Gazetesinde gördüm.

Böyle bir konuşma yapmış mıydınız ? » diye

sorunca anımsadım o konuşmayı. Ben ucuz kurtulmuşum

Böyle bahanelerle nice insan harcandı Türkiyede?

116

Köy Enstitülü Öğretmen: Osman Bolulu

Pıtraklı tarlada yalınayak iş görür gibi

Köy Enstitüsünü bitirmeye beş kala (1946)

Köy Enstitüsü eğitim dizgesi sulandırılmıştı.

Köy Enstitülerini kuran siyasa, Köy Enstitülerinden

caymıştı. Köyü içinden canlandırarak,

halkı uyandırarak ‘Cumhuriyetin ülke eri’ olmak

düşümüz suya düşmüştü. Köy Enstitülü

günah keçisiydi. Bu denli saldırı, bu denli karalama

ve dışlama karşında elbette Köy Enstitülerden

eriyenler olacaktı. Köy Enstitülü olduğunu

saklayanlar olacaktı.

Çünkü hayata atıldığımızda: Bürokrasiden

halka, herkes, bizlere soğuk bakıyordu. Eğitim

seferliğinde devletçe sıkıştırılan bürokrat

takımı, bizden hıncını almaya hazırdı. Köylü,

okul yeri için tarlasının kamulaştırılmasına ve

okul yaptırılırken çalıştırılmasına tepkiliydi.

Köy Enstitülerinin komünist mektebi olduğu;

K.E.lerinde öğrencilerin kız-erkek aynı yatakhanede

yattığı, dinin elden gittiği iftirası hayli

yaygınlaştırılmıştı.

Bunlar yetmemiş gibi, bizleri ilkokulda

okutan öğretmenlerimizden kimileri, bize cahil

diyorlardı. Onlara: “Biz cahilsek, bunda sizin

de payınız vardır. Kötüysek, sizin de üzülmeniz

gerek, başarılıysak siz de sevinmelisiniz”

derdim. Hiçbir bir dönemde Köy Enstitüsü çıkışlı

olduğumu saklamadım.

117

Köy Enstitülü kimliğimi koruyabildimse…

Her türlü zorluk ve engele karşın Köy Enstitülük

bilincimi sürdürmemin, başka dayanakları

da vardı. Onlardan söz etmek, Köy

Enstitülerine gölge düşürmek değildir.

Köy Enstitülerden cayış ortam ve koşullarına

gönderme yapmaktır.

Dik kalmak kolay değildi

Bir Türkmen oymağının kurduğu (1223)

köyde, Cumhuriyet altı yaşındayken, Türk

abecesine doğmuşum. Anam Türkmen ağızlı.

Medreseli babam,eşek sırtında beni Köy Enstitüsüne

götürmüş. Kurt ağzı bağlamadığı,

Cumhuriyet’e karşı olmadığı için, adı ‘gâvur

imama’ çıkmıştı. Aldırmazdı hiç! Karı koca

açıkta kaldığımızda ağabeyim, kasabadaki

evini satıp, parasını bize getirdi:“Hiç kimseye

boyun eğmeyeceksiniz!”

Dikbaş köyü

Bizim köyde çalışacak kamu görevlilerine:

- Oraya giderken suyunuzu yanınızda götürün,

deniyordu. Çünkü o köyün suyunu

içerseniz, aksilenirsiniz.

Niçin öyle denirdi? Merak ettim. Yedi köyün

ilçeye ulaşan yolu, bizim köyün içinden

geçerdi. Yolcu, at sürerek, Tekke’liye selam

vermeden geçerse…Atından indirir, adamı döverlerdi.

Atını yedeğine almış, selam vermişse,

kendisini konuk eder, atını yemlerlerdi.

Günlerce. Aynı köyde bucak müdürü dövül118

müştür, jandarma karakol komutanın ölüsü

köyün ormanda bulunmuştur. Ama öğretmen

dövülmemiştir. Öğretmenler, o köyü sevmişler,

ayrılırken ağlamışlardır.

Dikbaşlılık nereden geliyor, araştırdım.

Köyün adı Pelitli Tekke imiş önceleri. Pelitli’si,

köyün pelit (meşe) ormanı içindeki bir alana

kurulduğundan, onu anladık. Ya Tekke’si?

Mezarlığımızda bir yatır var .Orada yatan

Horasanlı Şıh Mahmud-u Seyyid-i Vakkas.

Onun yatığı yerde, asılı fermanda yazılı nereleri

fethettiği yazılıdır. Yukarıdan aşağı gelen

köylerin birkaçı, fethettiği sınırların içinde kalıyor.

Bizimkiler, ‘buraları kanımız pahasına

bizimdir, bize saygılı olursanız, biz de saygılı

davranırız’ diye düşünüyor olmalılar ki kendisine

saygı göstermeyene hoş bakmıyor, saygılı

olana saygı gösteriyor

Evliya, Ürdün tarafından gelmiş. Adı da

Arapça. Arap soylu muyuz diye kuşkulandım.

Sınırlarımız içindeki yer adlarını araştırdım.

200’ü aşan yer adlarının tümü Türkçe.

Kurtuluş Savaşı döneminde:

Tekke köyü savaş alanı içinde değilmiş

ama savaşın acılarını yaşamış: Eli silah tutanlar

asker. Türk köylerinde yaşlılar kalmış.

Çevredeki Rumlar, geceleri Türk köylerini basıyor.

Yaşlılardan birkaçı, çakaralmaz tüfeklerle

köyü korumaya çalışıyor. Irzlarını korumak

için, kadınları mısır, kendir tarlalarında

saklıyor. Üçüncü ağabeyim (1921). kendir tar119

lasında doğmuş.

Bizim çevrenin uşaklarını toplayıp Maraş’ta

‘Millî Mücadele’ye katılan, komşumuz Abbas

Efendiye bir haber haber ulaştırılıyor: Rumlar

ananı, bacını dağa kaldırdı. Abbas Efendi emrindeki

savaşçılara dönüyor. Çevreyi Rum’dan

temizleniyor. Ama Abbas Efendi, ulusal cepheyi

bıraktığı için, İstiklâl Mahkemesi kararıyla

asılıyor. Kahramanlık – Hayınlık İç içe, o

günlerde.!

Barut kokulu savaş türküleri, şehit ağıtları,

savaş anıları ve Ruma karşı halkı koruyan

yerli çetelerinin destanlarını dinledim o köyde.

Mayaladığım ilk yer burası!

Bir Cumhuriyet kızı var ki, omurgamdır

O kız, Tokat Kız Enstitüsünü kuran Sıdıka

Avar’ın öğrencisi. ‘Bir Gülün Aydınlığında’ adlı

kitabımın 187-191 sayfalarındaki ‘Kadınsız

Demokrasi Olamaz’ yazısından onun kimliğini

çıkarabilirsiniz.

Eşimdi o, benim. Açığa alınacağımı sezdiğimde,

Ankara’dan Suluova’daki Nermin’e

telefonda soruyorum. “Senin mantoyu bana,

benim pantolonu sana giydirecekler ( o zamanlar

üniseks giyim yoktu) ne yapayım?” Yanıt: “

Ben terzilik yapar, çocuklara bakarım. Gözün

kesiyorsa, hiç kimseye boyun eğme!”

Yiğitti güzelim:

Millî Eğitim müdürü, beni ezmek istiyor.

120

Çalışkanlığımız, dürüstlüğümüz nedeniyle

vali bizi koruyor. O zat-ı muhteremle kavgalı

olarak askere gitmiştim. Yedek Subay Okulundan

izine çıktığımda öğrendim:

Nermin, bir iş için ME müdürüne çıkmış.

Müdür ‘sen, sen’ diye hitap edince kendisine:

- Bana sen diyemezsiniz. Ya hocanım ya da

hanımefendi diyeceksiniz.

- O, azılı herife mi güveniyorsun?

- Kim o azılı herif?

- Burnunun doğrusuna giden kocan?

- Ne demek istiyorsun?

- İstersem seni dağ başına sürerim.

- O erkek aslansa ben dişi aslanım. Elinden

geleni yapmazsan namertsin!

Çat kapı, çıkıyor Nermin.

Nermin, benim ilk mayamı katkılayarak

tekne tekne yaşam ekmeği pişirdi. Doyurdu

bizi dersem, abartı olmaz.

Böyle dayanaklarım olmasaydı, dik kalabilir

miydim? Ömrümü adadığım öğretmenliği

bırakır mıydım?

Köyüme, ana babama, eşime ilişkin olaylara

değinmemin nedenleri var: Köyden çıkmış,

beş yıl bozkırın üstüne kurulmuş Köy Enstitüsünde

okuyup köye dönmüş bir köylü çocuğundan

ataklık, yiğitlik beklenemez. Köy Enstitüsünde

bilinçlendi diyelim. Bilincin gereğini

eyleme dökecek ortam mı vardı? Köy Enstitülerini

açan siyasal parti bile Köy Enstitülerinden

vazgeçmiş.

121

Köyümden, ana kucağı, baba ocağından

söz ederek söz ederken Anadolu’nun, Anadolu

halkının tözünü vurgulamak, Köy Enstitülülerin

nereden geldiğini belirtmek istedim. Köylü

niçin çocuklarına sahip çıkmadı? Köy enstitülülerden

çoğu, aldığı eğitimin gereğini yerine

getiremedi, toplum içinde savında olanlar var.

Onlara gönderme yapmak istedim.

Bu bölümde anlatmak istediğim yalnızca

Osman Bolulu ve ailesi değil. Biz, Köy Enstitüler,

aynı kaynaktanız. Aynı konum ve koşulda

yaşarız. Aynı kültürün çocuklarıyız. Birbirimize

benzeriz. Söylemek istediğim budur.

122

Köy Okuluna Bakanlık Müfettişi

Çalıştığım Yerkozlu köyü Tokat’ın Taşova

ilçesine bağlı. Amasya’da teftişte olan bakanlık

müfettişi, Yerkozlu’nun üst yanındaki ilkokula

geliyor sessizce. Bu ne iş?

Buralardan geçerken, şöyle bir uğramış(!)

Tatlı tatlı halimi soruyor, giderek söz, Akpınar

Köy Enstitüsüne kayıyor. Orada komünistlik

propagandası yapılmış mı? Beklediği yanıtları

alamıyor.

Kalktı, kitaplığımı karıştırıyor. “Bunların

tümünü okudun mu?” “Okudum. Neyi merak

ediyorsunuz, söyleyin, göstereyim,” Kitaplıktan

Atsız’ın ‘Yolların Sonu’nu, Zeki Velidi

Togan’ın ‘Türk Tarihi’ni çıkardım. Kitapları tek

tek önüne seriyorum. Köy Enstitüsünde 500

kitap okumuştum. Karşı görüşlerin tümüne

bakıp, neyin doğru, neyin yanlış ya da doğru

olduğunu anlamaya çalışıyorum.

Anladım, niçin geldiğini, ne aradığını, nereye

varmak istediğini... İkinci sınıftayken

Bafra’nın Gümenüs köyüne ( sonra ilçe oldu,

yeni adı Yakakent) gitmiştik ekip olarak. O

köyden arkadaşlarımız da vardı aramızda.

Köylülerle konuşurduk. Yaşlıca bir adam bizimle

ilgilendi. Sözü sohbeti tatlı. Okumuşluğu

anlaşıyor; söyleşisinden hoşlanıyoruz. Şiir

yazmaya çalışıyorum ya, baş başa olduğumuz

bir gün şiirlerimi gösterdim ona. İki kitap ver123

di bana: ‘Deniz Feneri’ (H.İ.Dinamo) ve ‘835

Satır’ (N.Hikmet) “Gizli oku, kimseye gösterme”

dedi.

Müfettiş, o iki kitabı sordu.’okumuştum,

herhangi bir kitap gibi, elimde kalmamış’ dedim.

Akşam üstü arabasına bindi gitti.

124

Kaymakam Beyin Yuları

Taşova, Yerkozlu köyünde

öğretmenim(1948). Yalnızca görev yaptığım köyün

değil, çevre köylülerin yazı çizi işlerine yardım

ederdim. Yakın köyden bir yurttaş geldi,

bir olayı anlattı. Dilekçe yazmamı istedi. Köylü

saf olduğu kadar, insanı aldatabilir de. ‘Birkaç

gün sonra gel,’ dedim. O arada durumu araştırdım,

yurttaşın dedikleri doğru. Geldi, dilekçisin

yazdım. Şikâyet edilen memur, kaymakamın

yakınıymış. Dilekçeyi yazanı sormuş: “Öğretmen

mi, avukat mı, o eşşek oğlu eşek, her

taşın altından çıkıyor” demiş.

İlçenin Pazar günü; pazardan birisi büyük,

öteki küçük iki yular alıp kaymakamın karşısına

vardım:

-Ben devletin öğretmeniyim, siz de bu ilçede

devletin, ilçedeki en büyük yetkilisiniz.

- Buyur hoca, otur. Oturmuyorum. Gösterişli

biçimde, elimde tutuğum yularlara bakıyor.

- Siz bana eşşek oğlu eşek, demişsiniz.

- Derim elbet, üstüne vazife olmayan işlere

karışıyorsun.

- Devletin öğretmeni eşek olursa, onun başındaki

kaymakam ne olur? Bu yularların büyüğünü

sizin için, küçüğünü de kendim için

aldım.

Orada Jandarma komutanı, savcı ve hükümet

tabibi var. Doktora:

125

-Doktor bey hemen bir rapor düzenleyin,

bu zıpırı tımarhaneye gönderelim.

- Siz, inceleme, soruşturma yaptırdınız mı

benim için? Bu bir. İkincisi: Tımarhane işi, tek

tabip raporuyla olmaz. Tam teşekküllü hastane

raporu gerekir. Doktor beden yapamayacağı

bir iş istiyorsunuz.

Üçüncüsü: Benim, bu noktada duracağımı

sanmayın! Diyelim ki kavgaya tutuştuk, sizi

dövdüm. Hapse atılır, cezamı çeker çıkarım. 17

kilometre ötedeki köyümde çiftçilik yaparım.

Siz vali olabilir misiniz?

Sonra oradakilere döndüm:

- Beyler, burada olanı biteni, olduğu gibi

tutanağa geçeriniz. Tutanak doğru tutulmazsa…

Halk yalancının…. der, o sözü, sizin için

kullanmam beyefendiler.

Doktor:

- Hele bir otur da konuşalım hoca.

Durumu yumuşatmaya çalışıyorlar. O arada

ilçe milli eğitim müdürü çağrılmış. O, benim

ilkokul öğretmenimdi.

-Hocam, terbiyesizlik etmek zorunda kaldım.

Sizin önününde bu konuyu bir daha tartışmak

istemiyorum. Çıkıyorum.

Akşam, öğretmenim beni şehir kulübüne

götürdü. O zevat daha önce oturmuş masaya.

Hoca beni anlatıyor, beni de konuşmanın içine

çekiyor.

-Osman Bey, hoş sohbetmişsiniz.

126

Kasvet- Engiz (*)

Bay denetmen, aralık ayı denetiminde 1.sınıf

öğrencilerinin okumayı söktüğünü, karatahtaya

yazdığı sözcükleri okuduklarını görmüş, söylediği

sözcükleri yazdırarak deneme yapmıştı. İlçede

tek sınıf okutanların, öğrenciyi bu düzeye

getiremediğini söylemişti. Denetim raporu geldi:

iyi. İçeriğini bakarsanız ‘pekiyi’

Epey zaman sonra denetmenden bir pusula:

“Yerkozlu öğretmeni Osman

Dört ölçek arpa gönder.

Denetmen M.”

Adlar eksik. Tarih yok, imza yok.

Yolluk bildirimine at kirası yazdığını, kendi

atının kirasını aldığını biliyorduk. Atının arpasını,

kimi öğretmenlere aldırdığını duyardım da,

inanmazdım. Hele benden isteyeceğini beklemezdim.

Pusulanın arka yüzünü çevirdim.

“ Denetmen M.

Sana arpa gerekse, parasını muhtara gönderirsin.

Muhtar, arpanı alır gönderir

Yerkozlu öğretmeni Osman.”

Köy bekçisine dört lira verdim, gidiş-dönüş

ücreti olarak. Yanıtım böylece denetmene ulaştı.

İkinci teftişe gelmiş denetmen:

Bay denetmenin, akşam köye geldiğini, Ha-

(*) Kasvet-engiz, İç sıkan, sıkıntıyı artıran.

127

san Bey’e indiğini duymuştum. Sabah okula geldi,

sohbet ağzıyla:

- Meslektaşımız gelmiş diye beni arayıp sormadın.

Öldün mü kaldın mı Osman?

- Meslektaşınız, köyün dışındaki okulda tek

başına kalıyor. Yedek yatağını altınıza sererdi.

Mükellef olmasa da, size bir sofra hazırlardı: Yumurtalı

sucuk vb. çay gibi. Atınızı Hasan Bey’e

gönderirdi. Baş başa konuşurduk. Hasan Bey

iyi insan. Bana bir kötülüğü yok. İşime engel de

olmuyor. Üstelik destekliyor. Okula gelmeyip,

köyde egemen görünen Hasan Bey’de kalmanız,

okulu ve beni önemsememek değil mi? Yadırgadığım

için, bilerek, inadına aramadım sizi.

Birinci devre öğrencisini yazılı sınav yapmak

istiyor.

- Hem uygun değil, hem de yetkiniz yok.

- Ben bir kere yaparım.

- İşime ilişkin kuralları, kaynakları iyi bilirim.

Oralarda ‘Denetmen, böyle şeyleri bir kere

yapar’ diye bir kayda rastlamadım.

İkinci denetim raporu geldi sonra: Orta! İçeriğine

bakaranız, ‘zayıf’ olmalı. Birincisiyle çelişecek

ya!

Rapordan bir cümle: “İşliğin penceresine takılan

teneke, okulun kavset-engiz havasını bir

kat daha kasvet-engiz hale getirmiştir.”

Bina Köy Enstitülü öğretmene göre düzenlendiği

için işliği vardı: Ama tabanı toprak, tavanı

kiremitleri görür. Boştu. Soğuk havalarda

teneffüs yeri olarak kullanırdık. Pencerelerden

birinin bir gözündeki cam kırılmış. Kışın, köyde

cam bulamamış, bir tenekeyle kapatmıştım

o gözü.

128

Tahta- Takdirname

1949’un sonbaharı bir pazar günü. Paçam,

çorabın içine alınmış, yaka bağır açık, okulun

bahçesini temizliyorum. Tokat Valisi ile Millî

Eğitim Müdürü geldi. “Okulun hademesi misin,

öğretmeni çağır” dediler. “Köy okullarına

hademe kadrosu verdiniz mi ki?...” diye yanıtlayınca

yüzleri asılır gibi oldu.

İlçenin birçok köyünü dolaşmışlar, hiçbirinde

öğretmen bulamamışlar; iç açıcı olmayan

durumlarla karşılaşmışlar. Okulun içini

gezdirdim. İşlediğim, ağaç diktiğim okul bahçesini

gösterdim. Okul yanındaki eski mezarlığı

park yapmıştım. Orayı gösterdim. Memnun oldular,

beni yanlarına alıp köy içine indiler.

Toplanan köylüye: “Bu öğretmene iyi bakın,

buna takdirname vereceğiz” dedi Millî Eğitim

Müdürü. “ Efendim, gelecek yıl öğrenci çoğalacak,

işlik diye yapılmış tabansız tavansız bir

yer var. Orayı sınıfa dönüştüreceğim. Çivi de

istemiyorum, taban, tavan için bana tahta verirseniz,

yeter” “Takdirname de tahta da vereceğiz”

dedi müdür.

Mayısın on beşinde, köy okulları tatile giriyor.

Tahta gelirse, yazın o işi bitireceğim. 160

km. ötedeki ilde millî eğitim müdürüne gidiyorum.

Hoş beş geldin arasında, bizim denetmeni

girince, müdür bana:

- Seninle öğle sonu görüşelim, diyor.

Öğle sonu, makamına vardığımda, sabahki

129

müdür değil, sert, azarlayıcı.

Nedenini anlıyorum: “Muhtar, sana arpanı

gönderir.” Milli eğitim müdürünü doldurmuş.

Beni dinlemeden, onun sözüne inanıp sertleşmesine

öfkelendim:

- Sizi kurdu müdür bey?

- Lan, ben turşu muyum?

- Behzat Caddesinde hamallar birbirine lan

diyorlardı. Milli eğitim müdürü de öğretmene

lan diyor.Ceketimin düğmelerini çözüp, iki elim

pantolon ceplerimde, makam masanın önüne

dikiliyor:

- Lanın karşısında böyle durulur lan!

At kaçıyor, palan düşüyor.

Başkâtip İhsan Bey girdi içeri:

- Hocanın oğlu, diyerek koluma girip beni

odasına götürdü, sonra müdürün yanına döndü.

İhsan Ağabeyin babası bizim köyde bucak

müdürlüğü yapmış, babamı biliyor, aslında ilin

gerçek milli eğitim müdürü İhsan Beydir.Her iş

onun elinden çıkar. Bütün öğretmenleri, siciline

değin tanır.

Akşamüstü, beni Gülistan Kahvesinde buldu.

Müdüre Denetmenin birinci, ikinci denetim

raporları ile ilköğretim müdürünün benim için

düzenlendiği talim sicilini göstermiş.Yemeğe

götürdü, rakı ısmarladı. Sürgünü engellemiş.

Onun;

“Aslanım, sen hiç dişi kelime bilmez misin,

nerde sözün erkeği varsa, onu seçiyorsun,” sözü,

hep belleğimde kaldı ama sözün dişisini öğreninceye

değin, dik kafam, ne çok kapıya çarptı…

130

Komünizm Kore Dağlarından mı Gelecek?

ABD Özgürlük Anıtı’nın tepesindeki ışıklı

yıldız, kimi gençlerimizin kafasının beş karış

yukarısında parlıyordu. Bozkır kadınlarının

ilk gecesinde dölyatağına düşmüş, 1.70 boyunda,

röntgenden geçmiş 5.000 gencimiz

Amerikalılarla birlikte Kore’yi komünizmden

korumaya gidecek: “ Orayı, burayı, korur her

yeri, Türk askeri,” (*)

Kore’ye gitmek için dilekçe veren verene.

Öğretmen arkadaşlarımın kimisi de, boyuna

bakmadan, röntgenden sağlam çıkıp çıkmayacağını

bilmeden, Kore hevesinde.

Toprak reformu demişim

Toprak reformu dediğim için mahkemedeyim.

Bilerek mi, öyle demiştim? Köylerde tarlaların

varislere bölündükçe bir evlek, hatta

andala dönüştüğünü gördüğüm için öyle söylemiştim.

O tarihten 15 yıl sonra öğrendim.

MÖ.130 yıl önce Romalı Gasiyüs, Gayyüs adlı

iki kardeş, toprak reformu dedikleri için öldürülmüş.

Bir konsülün kızı olan Kornelya:

“Benim mezar taşıma ‘Gasiyüs ve Gayyüs’ün

anası’ diye yazılsın istemiş. O bilinçte kadınını

yetiştirmeden demokrasiyi yaşatamayacağımıza

inanmışımdır.

Sınıf arkadaşım Halil kulağıma fısıldıyor:

131

“Bak toprak reformu dediğin için yargılanıyorsun,

Kore’ye gidersek ondan da kurtulursun.

Birlikte gideriz. Sanki geziye çıkacağız.

Kore, Yedek Subay Okulunda da buldu

beni

Kore’ye gönderilenler 1928-30 doğumluydu,

yaşıtımdı onlar. Yüzlercesi Kore dağlarında

kaldı. Ruhsal travmalarla dönenler oldu

onların acısı yüreğimden sökülmedi hiç. Kimin

için harcanmıştı yaşıtlarım?

Yedek Subay Okulunda, her öğle yemeğinde

hindi eti çıkardı. Lifleri, ekin sapı kalınlığında.

Tadı bozuk.ABD’den gönderilmişti bu

hindi etleri. Kore’de ölen yaşıtlarımın karşılığı

mıydı bunlar? düşüncesine saplandım. Öğle

yemeğine girmiyor, iki şişe süt içip, dut ağaçlarının

altında yatıyordum. Terhis olduktan

sonra iki yıl hiç et yiyemedim. Ruh hastası mı

olmuştum?

Bir öğrencim sağalttı beni bu hastalıktan

Danimarka Yazarlar Birliğince Danimarka’ya

çağrılışımın haberi çıkmıştı Cumhuriyet Gazetesinde.

Haberi okuyan birisi Telefonda: “Efendim,

siz İncesu Ortaokulu’nda Türkçe Öğretmenliği

yapan Osman Bolulu musunuz?

- Evet, beni neyle anımsıyorsunuz?

- Hindi etinden.

- O denli önemli miydi ki, hiç çıkmamış

aklından?

- Her zaman yaşama sadece oradan bak132

tım.

Öğrencimdi, beni ruh sağlığıma kavuşturan,

asıl hastanın kim olduğu bilincine ulaşmış

olan…

Benim derslerim resmi müfredatın oluğundan

taşmıştır. Yaşadığıma/yaşadıklarımıza

bağlı olarak gerçeği, dogru kavramaya çalışırdım.

Öğrencilerim de beni aradan anımsıyor.

Ne iyi etmişim.

Hasta olan ben değilmişim. İçinizden çoğu,

asıl hastanın kim olduğunu biliyor da….

(*) İmparatorluk tarihimize bakarsanız, her

iki yılda bir savaş. Yabancı topraklara harcanmış

Anadolu çocukları. Aynı emek aynı eylem, Anadolu

için verilseydi, neler kazanırdık? Onu düşündüm.

İmparatorluk döneminde savaş borusu çaldı

mı, haydi gençler cepheye. Yine savaş borusu çalınmış.

Üç oğlu savaşta yiten, yaşlı bir köylü: ”Döl

dökecek halim kalmadı. Benden selam söyleyin

Padişah’a. Bana güvenmesin.”

Sonrasını söylemeyim, siz de bilirsiniz.

133

Beni Köy Enstitülülüğe Kayıt Eden

Mahmut Makal

Ankara Dostları Yazar Topluluğu’nun beşinci

kişisiyim. Çekirdek: Mahmut Makal, Ali

Dündar, Cemal Gürlek. Mehmet Aydın idi.

Şemsettin Ünlü, Ahmet Özer, Vedat Yazıcı,

Sabahattin Yalkın, Osman Nuri Poyrazoğlu,

Murat Özmen, M. Güner Demiray’ la sayımız

çoğaldı, 25’i aştığı zamanlar oldu. Başka yere

taşınma vb. nedenlerle ayrılan da oldu.

Kalanlar söyleşilerini sürdürüyor. (1990-

2011) Haftanın belli günü, belli saatinde bir

araya gelir söyleşiriz.

Kimi toplantılarda birkaç yudum içkiyle

söyleyişi cilalardık. Makal’ın şu fıkrasıydı cilaya

kapı açan: { Adamın biri meyhaneye dadanmış,

eve geç geliyor. Karısı diyor ki, ‘Ben sana

sofra hazırlayayım. Evde iç!’ Birkaç gün sürüyor

bu durum. Adam karısına. “Anlat bakalım

Balkan Savaşı’nı!” der. Bilmiyor ki, kadın ne

anlatsın?

- Bu zıkkımın tadı çıkar mı Balkan Savaşı’nı

anlatmadan. Adam sonunda meyhane arkadaşlarına

dönüyor. }

Bizimki öyle değildi. Dört kitap çıktı söyleşilerimizden.

Günün olaylarından, ülkenin

sorunlarına değin her konuyu, her şeyi konutuk

tartıştık. Örneğin bir arkadaşımız, yazdığı

yeni yazısını okur, eleştiri isterdi. Birbirimiz134

den katkılanıp yararlandık.

Bu kitabı hazırlarken ayırdına vardım: Köy

Enstitülü davranış ve tutuma ilişkin pek çok

şey anlatmışım. Mahmut, Köy Enstitülülerin

vakanüvisi olmakla kalmamış. Osman Bolulu’

nun özel vakanüvisi olmuş. Köy Enstitülü

olarak beni tanıtmış. Makal’ınkilerden başka

yirmi kitapta Köy Enstitülü olarak adım anılmış,

Makal’ın kayıt ettiğini anılarından birkaçını

aktarmışlar kitaplara

Yazarken bir iki yudum rakı alırsam zihnim

açılır, suyun akışı gibi yazarım.Toplantılardaki

bir kadeh rakı da öyle etkilemiş ki, en

çok konuşan ben olmuşum, sanırım. Ankara

dostlarının, beni dinleme inceliğine teşekkür

ederim. Makal’ın anlatılanları yazıya ve kitaba

geçirmesi de bir sabır işi, dost elleşmesi.

Köy Enstitülük kaydımı yapan Mahmut

Makal’dır.

Makal’ın kitaplarında Osman Bolulu.

1. Karanlığı Zorlayanlar: M. Makal: Büyük

Dağıtım, 1976 2.bası:82-84.s

2.Kuruluşunun 50 yılında Köy

Enstitüleri,1990 Eğit-Der Y. S 360-365. s.

155-158

3. Faust’un Dediği. 1990 bası, s. 132-136

4. Karanlığı zorlayanlar, 1992 basımı,s.

82-84

5.Deli Memedin Türküsü, 1993

basımı,s.113-118

6.Karanlığı Zorlayanlar, Başak Y. 1992.s.

135

43-48

7. Karanlığı Zorlayanlar,2000 basımı, s.

121-123

8. Bozkırdaki Kıvılcım 1997 basımı, s.343-

48 sayfalarında Osman Bolulu’dan bahsetmiş

Makal.

Makal ‘Osman Bolunun da vakanüvisi

olmuş’demekte haksız mıyım? Ona teşekkür

borçluyum.

Mahmut Makal gibi sağlam bir tanığım

varken, diyeceğimi ben demeyeyim. Makal’dan

aktarayım, en iyisi!

136

İrfan Ordusunun Renkli Bir Kişisi (*)

İrfan ordusunun renkli ve de hareketli bir

öğretmenidir Osman Bolulu. Ozandır, yazardır.

Milletvekilli adayı olmuştur. Örgütçüdür.

Türkiye Öğretmenler Yardımlaşma Kooperatifi

‘TÖYKO’ yu kurmuştur (1). Bu hareketliliği

yüzünden, Taşova’da bindiği araba ile daha

sonra Ankara Samur Sokak’taki evi kurşunladı..

(2)

Gündem Dışı adlı kitabının bir yerinde şöyle

der:

Yaralı parmağım oturuyor iğrençliğiyle kadehime

Başımı alıp Boğalı dağlarına gidiyorum

Bir çift çarığın özlemindeki günler tükürüyor

yüzüme

Aynalara bakmak en büyük korkumdur artık

Bir de öyküsü varmış bu şiirin:

Amasya’da 17 Nisan 1964 Köy Enstitüleri

bayramını kutlarken bu şiiri okumuş. Ardından

da Köy Enstitüsüne nasıl gittiğini, nasıl

kurtulduğunu anlatmış. “ Sol ayağımın başparmağını

taş kesmişti, hâlâ yeri belli. Ağanın

kuzusunu güderken oldu bu! Tonguç,

Köy Enstitülerini açmasaydı, Köy Enstitüleri

olmasaydı yani, belki de bütün parmaklarımı

taş kesecekti, yaşamaya başlayamayacaktım,

kurtulamayacaktım.”

137

Vay sen misin sol ayaktan, Köy Enstitülerinden

söz açan…Bu küçük olaya İl hemen

el koyar. Önce millî eğitim müdürü ilgilenir,

Emniyete aktarır aynı gece. Köy Enstitülerinin

yıldönümünü kutlamak için toplanan bütün

öğretmenlerin ifadesi alınır sabaha kadar. (3)

Sonuç olarak da Osman Bolulu üç yıl, tam üç

yıl açıkta kalır. Ondan sonra gelsin işsizlik…

Ankara bulvarlarına düşmeler…(4) Bir ara Sanayi

Bakanlığında küçük bir iş bulur, doyabilmek

ve uğraşlı olabilmek için. Mehmet Tugut,

oraya Bakan olunca kovalatır.(5) Kurucularından

olduğu TÖS’te ( Türkiye Öğretmenler

Sendikası) işçi olarak çalışır bir süre, onun da

sonu gelmez. (6)

Adaylığı sırasında radyoda (Ankara) yaptığı

konuşma İlgi uyandırır. Bir paragrafı şöyledir

o konuşmanın:

“Oyundan ötürü kimseden korkmayacaksın.

Bana ekonomik özgürlük verdin mi? diye

soracaksın. Şimdi ben Tekkeli Çil Omar’ ın

(Ömer) Osman’a soruyorum: Hüseyin’in senden

yüz elli kuruşu aldığı şeftaliyi, ben Ankara’da

altı yüz elli kuruşa yedim. Aradaki dört yüz

elli kuruş kime gitti? Bahçenin, ağacın sahibi,

emekçisi olan sen, yüz elli kuruş alırken, gölgede

yatan adam nasıl bir kilo şeftaliden dört

yüz elli kuruş kazanıyor? Tütünü senden onbeş

liraya alıyorlar,cigaranın kilosunu üçyüz liraya

satıyorlar. Aradaki fark kime gidiyor? Eğitimin

içeriği bize göre midir? Yöntemi ulusal mıdır?

Okulsuz bırakılan kim? Zor bulduğu ilkokuldan

138

öteye kimin çocukları gidebiliyor? Bir kesimin

çocukları açık olanaklardan yararlanarak yurt

yönetiminde, siyasette söz sahibi oluyor, öteki

bölüğü bundan yoksun. Ondan sonra ülke yönetimi

işte bu hale geliyor.”

Bu adaylığı sırasında, buna benzer söylevler

çekerek köyleri gezerken kurşunlanmıştır

arabası. Onun için de bir dörtlük yazmıştır.

Bütün namlulardaki kurşunları sökeceğim

Kalem yapacağım çocuklar

Güzellikleri yazacaksınız

Defterler taşana kadar

Bu olayın ardından evi de kurşun yağmuruna

tutulmuş, camlar kırılmış, gardrop delik

deşik olmuş ve kızının omzuna da bir mermi

isabet etmiştir.

25 Eylül 1974’te Mlli Eğitim Bakanlığı Müfettişliğine

atanır. Dokuz ay kadar bu görevde

kaldıktan sonra 1975 Haziranın dokuzunda

13 arkadaşıyla birlikte müfettişlikten alınırlar.

Ama önce depo atamaları yapılır, sonra

yer belli olmak üzere.(7)

Asıl öykü ondan sonra başlar:

Ankara valisi Bozkurt (8) “Bunları şehir

içine almam” diye direnir, köylere yerleştirmeye

başlarlar: Bolulu’yu da Ankara Milli Eğitim

Müdürlüğünün 5 Eylül1975 gün ve 13722 sayılı

kararnamesiyle Yahyalar Ortaokulu Türkçe

öğretmenliğine verirler. Gider Yenimahalle

gömütlüğü yanında Yahyalar Ortaokulu’nu

aramaya başlar. Oradaki ilkokullara, tüm çevreye

sorar. Yok böyle bir okul. Bir tutanakla

139

saptayıp geri döner. Bu arada hasta olduğu

için Ankara Millî Eğitim Müdürlüğüne başvurarak

hastaneye yollanmasını istediğinde

‘okulun sevketsin’ derler.ama okul yoktu., neresi

sevk edecekti (9 )

Karısı:

- Şerefimizi iade ettiler yine, böyle iktidarın

kocamı görevden almasını şeref sayarız, derken,

(1O) Osman Bolulu boş durma sorununu

çözümlediğini söylüyordu:

- Öğretmenler irfan ordusu değil mi? Ben

de Cebeci’de Gergan oyun salonuna devama

başladım. Salon sahibinin adı İrfan. Kahveci

İrfan’ın ordusuna kaydoldum demektir artık.

(1I)

Çünkü artık okulu yoktu ve müfettişliğe

ilişkin hüviyet ve kredi cüzdanları ile şifre,

mühür, çek defteri, yazılı emirle elinden alınmıştı.

(12)

Açıklama

Belleğim beni yanıltmıyorsa, yukarıdaki

yazıda anlatınlanları İncesu Ortaokulu (lisesi)

nda konuşmuştuk.

Konuşma ses alıcıyla kayıt edilmemişti.

Mahmut da haberini gününde gazetesine

ulaştıran muhabir değildi. İmrenilecek bir belleği

var ki oylumlu bir yazı çıkarmış.

Nerdeyse, benim serüvenimi özetlemiş.

Benim hayatım çileli ve uzun bir koşudur.

Çalkantılı ve dağdağalı o süreçtekileri unutabilirdim.

Makal, başımdan geçenleri, daha da

açıklamama bir fırsat veriyor:

140

Dipnotlar düşerek, Makal’ın değindiklerini,

göz önüne sermeye çalışacağım:

1. Örgütçülük

En az 15 örgüte üye olmuş, kiminden ayrılmışımdır.

Çünkü örgütlülüğü, ulusal örgünleşme

sayar, örgütsüz toplumun uygarlaşamayacağına

inanırım. Türkiye Öğretmenler

Sendikasının (TÖS) kurucu üyesiydim. Kuruluşta,

yeni arkadaşlar ön alsın diye yönetimde

görev önerisini kabul etmemiş. Ama sonra

bölge temsilciliğini yapmıştım.

Türkiye Öğretmen Dernekleri Millî Federasyonu

(TÖDMF) yönetim kurulu üyeliğinde

bulundum. Üç kurultayında da başkanlık divanında

yer aldım.

Tüm Öğretmenler Sınırlı, Sorumlu Yardımlaşma

ve Tüketim Kooperatifinin (TÖYKO)

kurucusu olamazdım.Çünkü o sırada açıktaydım.

Mesleğe dönünce kuruluşu aksaklı

TÖYKO’da görev almamı istedi Sendika. Üç

yıllık yönetim kurulu başkanıydım. Bitmesini

bekliyordum. Bilinci kazanılmamış ideolojik

bakışlar, insanları yanlışa sürüklermiş. Gördüm:

Benim için canını tehlikeye atan bir dost

yolsuzluk yaptığımı iddia edenler arasındaydı.

Genel Kurulu geciktirdim. İki ay, neredeyse

eve gidemedim. Nedir bu muhasebe? Bir T cetveli:

Gelen gidenin T’nin sağına soluna kayıt ve

dengesi.

Yeniden toplanan Genel Kurulda, noterden

onaylı kocaman defterlerle kürsüye çıktım. Ti141

caret Bakanlığı komiserini uyardım: “Beyefendi,

görevinizi dikkatli yapın, yolsuzluk iddiası

var”, dedim. Defterleri küt küt kürsüye vurarak

belgeleriyle kanıtladım yolsuzluk olmadığını.

Aklanmama karşın, Ticaret Mahkemesine

başvurdular. Çağrılmadan gittim mahkemeye,

belgeleri sundum. Yargıç:” O başvuru kabul

edilir değil, zahmet etmişsiniz”, dedi.

1969 Yılı Çalışma Raporunu “iddialar ve

yanıtlar içinde” kitaplaştırmış, genel kurulda

üyelere dağıtmıştık. O kitabın bir örneğini

saklıyorum. 12 yaşımdan başlamak üzere

yaşamımda verilmeyecek hesabım yoktur.Ne

örgütlerime, ne de meslektaşlarıma küstüm…

O dönemin yarattığı çalkantının yarası saydım

o tatsız olayı.

Türk Dil Kurumu’nun üyesiydim (1962-

1983).12 Eylül karabasanı gaspetti o kurumu.

Devlet dairesine dönüştürdü.

Eğitimciler Derneği, İnsan Hakları Derneği

vb. derneklerin de üyesiydim. Edebiyatçılar

Derneği’nin 32. numaralı üyesiydim. Yönetim

kadrolarında görev yaptım. Dil derneği üyeliğim

sürüyor.

Hiçbir örgüt yönetim kadrosuna girmek

için başvurum olmamıştır.

2. Kurşunlanma

Bir gece Amasya Ziyaret kasabasından

Amasya’ya geçerken bir kurşun arabanın ön

sağ kapısını deldi. Arabanın içine yatarak,

kurşun gelen yana ben de ateş etmeye baş142

layınca, ses kesildi. O bir gözdağıydı. Olayı

Taşova gazetesi yazdığı için, Taşova’da geçmiş

sanılıyor.

Senatörlük seçimini kazanamamış, Ankara

Kurtuluş Samur Sokak 3.kattaki evime dönmüştüm.

Arka pencere daha aydınlıktı. Orada

oturur kitap okurdum. Oraya aşağından ateş

edilemezdi. Pat!! Bir kurşun, elmasla kesmişgibi

camı deldi. Dolaba çarpıp, sekti, kızımın

omzuna.

İnceleme sonucu ilginç: Karşı çatılardan

birisi ateş etmiş, kurşun, bir başka binanın

anten direğine çarparak sekmiş, bizim camı

delmiş. Seken kurşun, camı öyle deler miydi?

Daha büyük yerden yada başka odaktan

bir uyarı mıydı?

3. 17 Nisan 1964

Amme İdaresi Enstitüsü’nden, yarıyıl dinlencesine

çıkmıştık. Suluova’daki evimden

Amasya Öğretmenler Derneğine gittim 17

Nisan’ı daha geniş arkadaş topluluğu ile kutlayacağız.

Benden de konuşma istediler. Söz

eğitimden açılmışken, bilim adamı yetiştirmek

için, genel bütçeden ne oranda pay ayrılıyor?

ABD ve SSBC üç çocuktan birini bilim adamı

olarak yetiştiriyor. O nedenle, onlar dünyanın

jandarmalığını yapıyor, dedim. Bu arada il yöneticilerini

iğneleyen sözler ettiğim iddia ediliyor.

Konuşmadan sonra Suluova’ya döndüm.

Sabah, kapıda iki sivil polis: Amasya’ya götü143

receğiz sizi. Nermin’e dönmeyebilirim, merak

etme dedim. Amasya’da gözaltı. Sorgulanıyorum.

Ben rahat rahat konuşuyorum. Bundan

bir şey çıkmaz. Ben ABD,SSBC derken onlardan

birine yamanalım demedim ki, bizim de

bilim adamı yetiştirerek, onların baskı ve etkisinden

kurtulmamızı vurgulamak istedim.

Emniyet müdürü. “Çok idealistsiniz, müdür

bey. Durum, gece Ankara’ya bildirildi.”Ben inceleme

sonunda gerçek ortaya çıkar” deyince;

Emniyet Müdürü: dilerim öyle olur, ne denli

iyimsersiniz.”

Kışkırtıcı, bir valinin peşine takılıp, ortaokul

müdürlüğünden Amasya milli eğitim

müdürlüğüne gelen biri. Ben Amme İdaresini

bitirince Amasya milli eğitim müdürü olurmuşum.

Aklımdan geçmezdi.

TODAİE’yi bitirdikten sonra öğrenecektim,

o gece müdürlükten alındığımı. Sonra da açığa

alınacaktım.

4. Bulvarlara düşmeler

1964’ten biliyorum, akşamüstleri Atatürk

Bulvarı’na dökülürdü insanlar, kadını erkeğiyle.

Piyasa yapılırdı. Bulvar üstünde pasta,

çay evleri seyrelmemişti. Üç aşağı beş yukarı

git-gel. Sanki buluşma yeriydi Bulvar. Tanıdıklarınızı

görebilirdiniz. Bulvarı iki yanından

ağaçlar kuşatmıştı. Kuşlar, cıvıldar, güver-

(*) Karanlığı Zorlayanlar: Mahmut Makal 1976 basımı

S.155-158

144

cinler guruldar. Yorulduğunuzda çay-pasta

evlerinden birinde dinlenir, söyleşirdiniz. Çay

pastaneleri daha çok kadınlar doldururdu. Bir

göz banyosu yeriydi sanki… İşsiz Osman Bolulu’

yu da avutacak, söyleşebileceği dostlarıyla

karşılaştıracaktı Bulvar.

Bu duruma bulvarizm demiştim. Makal,bir

yazısında bundan söz etti sanıyorum.

Dursun Akçam, babasını Ardahan’dan getirmiş.

Kentli kılığıyla donatmış. Evde sıkılan

babayı Bulvara getirmiş. Nasıl gelinip, nasıl

gidileceğini öğretmiş. Sıkıldıkça, baba git, gez

diyor. Babanın yanıtı. “Oğlum, bızangal olmuş

dana kimin dolaşiler, nedim orda?” Amcanın,

bızangal dediğine, bizim oralarda bükelek derler.

Gövdesine kene yapışan sığır, sağa sola

koşturup durur. Sevdim amcanın ağzını. Dede

Korkut dilinden amcam gibi, boş dolaşmalara

Bulvarizm dedim diye sevindim

Benim öyle uydurmalarım vardır: Emek

vermeden, yan gelip yatmamıza yangeldizm

derdim. Devrimci özlemlerin kabardığı günlerde,

dikkatli davranmalarını söylediğimde,

çocuklarım karşı çıkardı. İşçi-köylü- aydın

gücüyle,tezden devrimin gerçekleşeceğini

umarlardı. Bana bakın, keşke olsa, devrimci

cephe/birlik olsa. Bu toplumun büyük çoğunluğu,

bulgurla karnını şişirdi mi, doydum

sanıyor. Onu uyandırmak, pek kolay dediğim

için Osman Bolulu’nun felsefesi bulgurizm’i

alaya alırdı çocuklarım.

145

5. Sanayi Bakanlığından Kovalanmak

Bunca yıllık öğretmenim, orta dereceli

okullarda yöneticilik yapmışım. Üstelik kamu

yönetimi uzmanı diplomam var. Elim kalem

tutuyor. İş bulabilirim sanıyorum.

Bir ay içinde 21 kapıyı çalmışım: Düşünelim.

Adresinizi bırakın size haber veririz, demişler.

Umut veren kapıları yokladığımda suratlar

asık, sözler soğuk.

Sanki biri arkamdan dolaşıyor, bana açılacak

kapılara kara kilit vuruyor. Umarım tükendi.

TÖDMF etkinlerinin birisinde konuşmuştum.

Konuk Sanayi Bakanı Muammer

Erten kutlamıştı. Ayaküstü tanışma. Ona gitsem

mi? Başka yol yok. Özel Kalemine gittim.

Bekletmeden içeri alındım. Hoş karşıladı. Milli

Eğitim bakanlığından ‘olur’ alındı. Sanayi Bakanlığı

Küçük Sanatlar Dairesi Başkanlığında

görevlendirildim.

İktidar değişti. Sanayi Bakanı Mehmet

Turgut. Ben TÖDMF yönetim kurulu üyesiydim.

TÖS’ün kurucu üyelerindendim.

4 Şubat 1964. Siirt Maden İrtibat Memuru

Muavinliğine atandığımı bildiren bir yazı. İlkokul

çıkışlı aşiret adamının buyruğuna girecek,

kamu yönetimi uzmanı adam. Onu geçelim.

Karşıt görüşlerin vuruşturulacağı, öldürümlerin

başlayacağı kokusu var havada. Yapabileceğim

efelik: ‘Beni siz değil, Süleyman bile

gönderemez”. diyerek istifa etmek..

Makal’a anlatmamışım:

146

İsmet Paşadan önce solcu olmak

Yalnız onlar mı? KE.lerini açan partinin

Milli Eğitim Bakanı İbrahim Öktem’e gitmiştim.

Beni gece yarısı telgrafıyla müdürlükten

aldığını kararın gerekçesi sayılan 17 nisan

Amasya olayının incelenmesini istemiştim.

Açığa alınmıştım. Ama Sanayi Bakanlığına

naklime ‘olur’ verilmişti. Çelişik bu uygulama.

Değiştirilmesi gerekir,demiştim. Hayır!...

Bakan sol’dan söz ediyor. Kanıtlayın öyleyse.

Hayır! Tartışma sürüyor. “KE.lerini açan

İsmet İnönü başbakan. Bu nasıl iş?”

- Zaman, o zaman değil, İsmet Paşa da, o

ismet Paşa değil.

- Bizim suçumuz, İsmet Paşadan önce

solcu olmak, mı? Bakın arkanızda Hasan Âli

Yücel’in fotoğrafı var. Onun koltuğunda oturuyorsunuz

- Ben, Hasan Âli yücel değilim.

- İstifa diye onurlu bir davranış vardır.

- Çık dışarı!

Bu acıların daniskasını, sen benden daha

iyi bilirsin Makal kardeş!

6. Örgütlerde barınamamak

Bizde örgütlerin yönetim kadrosu görüş,

anlayışı birbirinin tıpkısı insanlardan oluşur.

Muhalif üyesinin uyarıcılık yapacağı kabul

edilemez. Muhalif kusulur. Muhalif üye, örgütün

sağlıklı işleyiş dinamiğidir.

Örgütlerimiz, bu aşamada olamadıkları

için, siyasal parti disiplini kullanıyor. Onlara

147

benziyor.

Amaç aynıysa, doğrultunuz yanlış değilse,

kimi şeyleri sinenize çekeceksiniz. Yönetiminde

çekildiğim örgütler olmuştur. Olanı, olduğu

yere bırakmış, onlardan söz etmemişimdir. İnsanları

şaşırtan ortamda yaşananları karanlığa

itelemek en iyisi. Ha, bana bir şey yüklemek

isteyen çıkarsa, hesabımı vermeye hazırım.

7. 31 Mart hükümeti

Ecevit, çoğunluğu yitirince çekilmiş. AP,

iktidar olmuştu. Denizli denetimindeydik.

Grup başkanı, müfettişleri toplamış, yeni ME

Bakanına kutlama telgrafı çekilmesini itiyordu.

Giden bakanla tanışıklığım var. O, yeniden

bakan olsa, ona da telgraf çekmeye, kişi

olarak razı olmadığımı söyledim

Teftişten döndük ki Bedri Alogan Teftiş Kurulu

başkanı. Müfettişler odasına girdiğinde

dışarı çıktım. Onu kutlamadım. Niçin? O kişi,

Demokrat Parti iktidar olunca, ‘Komünistleri

ben temizlerim diyor. Pazarören Köy Enstitüsü

müdürü oluyor. İlk işi, bastonuyla İnönü

fotoğrafını delmek. Kendisine gelen imzasız

mektuplarla komünist avına girişiyor. Ama o

mektupların kendi daktilosuyla yazıldığı anlaşılıyor

sonra.

13 Haziran 1975’te 13 müfettiş, görevden

alındık. Başarısızmışız…

8.Vali Bozkurt

Sonradan Demirel’in senatörü. Valilikteki

148

tutumu, tarafı ile yüceleceği belli. Ama yerini

pekiştirmek için, bizleri Ankara içine kabul etmek

istemiyor. Sırtını nereye dayadığını açıklamaya

gerek yok.

Ben Bâlâ’nın Karaali kasabasına atanmıştım.

Bakanlık müfettişliğinden alınan kişi,

yasa gereği önceki görevine döndürülürdü.

Yönetim beni köy okuluna atamış.

Birkaç arkadaş Liman Lokantasında biraraya

geldik. Durumumuzu konuşuyor, haksızlıktan

söz ediyoruz. Yan masadan birisi kulak

kabartıyor. Yıllar sonra Ecevit’e geçecek,

şimdi Demirel’in muteber Ankara Milletvekili,

o kişi.

Arkadaşlara göz kırpıp, yüksek sesle konuşmaya

başladım: Arkadaşlar, ben bir imamın

oğluyum; dini bilirim, Cuma namazı kıldırabilirim.

Karaali’de branşımdan altı saat ders

var. Boş zamanlarımda camiye giderim, kahvelere

giderim, yakın köylere giderim. Yakında

seçim var. Bu haksızlığı anlatırım halka.

Biraz sonra, o kişiden yana döndüm.

- Size ve partinize dokunacak sözler ettik.

Ama haksızlığa uğrayan, elbet konuşur. Lütfen

hoş görünüz.

- O kadar üzülmeyin, yapılan yanlışsa düzeltilir.

Onun etkisi mi, yoksa yukarının kamuoyundan

çekinmesinden midir, Cebeci deposundan

çıkarılıp Ankara içi okullara atandık.

149

9. Açılamamış Yahyalar Ortaokulu tuzak

(*)

Henüz açılamamış Yahyalar Ortaokulu’na

atanmamın bir yanılgı olduğunu sanmıyorum.

Diktasını uygulamak isteyen siyasanın oyunlarına

şerbetliyimdir. Başka bir göreve atanan

kamu görevlisinin, yeni yerinde göreve başlaması

için 15 günlük mehil (işi bitimi işin bitirilmesi

için tanınan ek süre) müddeti vardır.

Aynı kent içinde ise, bir gün sonra yeni görevinize

başlamazsanız, görevden çekilmiş sayılırsınız

yasa gereği.

Oyuna gelmeyecektim. O nedenle mahalle

muhtarına, esnafa, çevre okullara gittim.

Okulun açılmadığına değgin tutanağı imzalattırdım.

Hastayım, beni hastaneye sevk edin

diye milli eğitim müdürlüğüne başvurum, resmi

bir belge daha elde edip, bana çevrilen silahı,

kendilerine doğrultmak içindi.

Müfettişlikten alınmadan önce denetlendiğim

okula atanmamı istedim. Hoşlarına gidecek,

orada ezileceğimi umacaklardı.

Milli eğitim Müdürü, sağa kaymış bir Köy

Enstitülüydü.

- İstediğiniz bir yer var mı? dedi dostluk

(*) Açılmamış Yahyalar Ortaokuluna atanma

olayını Ahmet Kahraman Politika gazetesinde yazdı.

Yazının başlığı: BİR ÖĞRETMENİN HAYALÎ NAKLİNİN

HİKÂYESİDİR.( 20 Eylül 1975) Demirel’in

yeğeni Yahya’nın ‘hayalî ihracatı’ gündemdeydi.

Ahmet Karaman. Ona gönderme yapmış.

150

gösterisinde.

- Kurtuluş Ortaokulu.

-En son teftiş ettiğiniz okul. Sıkıntılı olmaz

mı?

- Ben müfettişliği, bilinen anlamıyla yapmadım.

Rehberlik ettim. Kendimi gezgin öğretmen

saydım.

10. Şerefimizin iadesi

Gazi Çiftliği’nden İncesu Ortaokulu’na

naklimi, eşimle birilikte olmak için istemiştim.

“Karı-koca bir arada sıkıntı yaratır” diyenleri,

“Biz evde karı-kocayız. Görevde herkesin kişiliği

kendi üstüne” diye yanıtlardım. Okulda

çocuklarımız bize ‘öğretmenim’ derdi. Onların

bizim çocumuz olduğunu kimse bilmezdi.

13 Haziran 1975 günü İncesu’daki öğretmenler,

hemen her teneffüste:

-Nermin Hanım nasılsınız? Osman Bey

nasıl? diye soruyor.

- Ha anladım şimdi, diyerek karşılıyordu

onları, gazetede okumuşsunuz. Bizim için olağanüstü

bir şey yok. Kocamın şerefini iade etmişler

sadece. Teşekkür ediyorum, bize kötülük

yaptığını sananlara.

11. İrfan Ordusu

İrfan, Arapça’dan. Türkçe karşılığı bilme,

anlama, sezme, kültür. Eğitim görevlilerine, irfan

ordusu denirmiş.

Çağdaş eğitimciler Osmanlıca düşkünlerince

ayıklanmaya başladı ya, onlarla gırgır

151

geçmek için, irfan ordusuna kaydoldum demiştim.

Kahvecinin adı da irfan; nasıl da cuk

oturmuştu…

12 Eylül karabasanı, her şeyi suskuya kilitlemiş.

Vurgun, soygun, öldürüm, fuhuş vb.

lerinden başka her şey yasak. Okuduğunuz

gazete bile. Arkadaşlarımla buluşmak için

İrfan’ın kahvesine gidiyorum.

Herkes oyunda. Söz, sohbet uzun sürmüyor.

Suya tirit söyleşiye dayanamıyorum.

Pencere kenarıydı yerim. Bakışı geniş: Kızılay’ı

Cebeciye bağlayan anayol işlek, arabalar vızır

vızır. Cebeci Camisine uzanan bir ana yol

daha var, Ona, iki yanından birçok bağlanıyor.

İnsanlar akıyor her yana. Say ki insan sergeni...

Gazete okuma bittikten sonra, gelen gidene

bakarak, onları hallerinden nitelendirir,

kişilikleri üstüne kendimce yorum yapardım.

Kıl kuyruklar vardır, sizinle yüz yüzeyken

ağızlarından bal akar. Öbür uça vardıklarında

ise, sizin hakkınızda verip veriştirirler. Bir

çayınıza bin teşekkür sunarlar. Onlardan biri

camekânda beni gördü. Sağı solu kolladı. Sonra

gelip yanıma oturdu. Çay ısmarladım ya:

- Senin gibi değerli adama haksızlık ettiler.

Buralarda boş boş oturuyorsun.

O, tuvalete gidince küçük bir kâğıda TOLET

yazıp, uyduruk fötrüne iliştirdim. Kalktı.

Kapının dışına değin yolcu ediyorum. Karşı

camda TOLET yazılı.

- Görüyor musun o yazıyı. TOLET kiralık

demek. Şapkanı çıkar bak, onda ne var? Ulan,

152

ben boş değilim, düşünüyorum.

12. Müfettişliğe döndüm

Kurtuluş Ortaokulu’nda 13.10.1975’te göreve

başladım. Danıştay, müfettişlikten alınışıma

karşı verdiğim dilekçeyi kabul etmiş ve

yürütmeyi durdurma kararı vermişti. MEB’nin

kararı uygulamayacağını görünce, 06.04.1976

‘da isteğimle emekli oldum. Kurtuluş ortaokulunu

teftiş ettiğimde beni sevgi ve saygıyla

karşılamışlardı. Emekli olurken aynı duygularla

yolcu ettiler: O arkadaşlarımı saygıyla

anıyorum.

İktidar değişti Danıştay kararı uygulandı.

1.sınıf bakanlık müffettişi olarak (24.02.1978)

göreve başladım. 27.07.1978’de başmüfettişliğe

yükseltildim. 26.02.1979’da da müşavir

müfettişliğe. 10.11.1980 ‘de Teftiş Kurulu

Başkan Yardımcılığına atandım. Ben yönetimi

sevmedim. Onlar da beni içine sindiremiyordu.

08.12.1980’de isteğimle başkan yardımcılığından

çekildim.12 Eylül karabasanı beni

kıymadan 08.12.1980’de isteğimle emekli oldum.

Teftiş Kurulu inceleme üyeliği ve Bakanlık

Müfettişleri Derneği Başkanlığı da yapmıştım

153

Yine Mahmut Makal’dan

Amasya’nın Saraydüzü semtinde Mustafa

Kemal’in Kurtuluş plan ve stratejisini hazırladığı

yere, kimsenin içeriye alınmaması ve gizli

olmasından dolayı ‘Karanlık Oda’ denmiştir.

“Amasya’da ‘Karanlık Oda’nın yerine dikilecek

anıtın Kurtuluş Savaşı ruhunu yansıtır

olması konusunda heykeltıraşı bilgilendirmek

için İstanbul’a gönderilmiştim, 1962’nin

başlarında. Oraya varmışken, hocam Enver

Kartekin’i de ziyaret edeyim, dedim: Kendisi

Makine Fakültesi’nin sekreteri idi o zamanlar.

Enver Bey’in odasında birkaç profesör de

vardı. 1960 ihtilal hükümetinin hazırlattığı ‘İlköğretim

Yasası’ndan söz açıldı. Prof. Civaoğlu

yasayı savunuyordu. Ben eksikleri üstüne

bastırdım. İlköğretimin içinden geldiğim için

yasanın boşlukları, uygulanamazlığı üstüne

bilime, mantığa dayalı savlarda bulundum.

Hocalar, diretemediler. Öğretmenim Enver

Kartekin:

-Biz Köy Enstitüleri’nde işte böyle gençler

yetiştirdik, deyince, orada bulunan bastı bacak

biri, Köy Enstitüleri üstüne çok amiyane

şeyler söylemeye başladı. Öyle bir ağız ki,

edepli DP bucak başkanı bile söylemezdi böylesini

kolay kolay.

Anladım ki, bu adama bilimden, mantık154

tan söz etmek, para etmeyecek:

- Köy Enstitülerini gördünüz mü? Hakkında

yazılanları okudunuz mu? Gereken incelemeleri

yaptınız mı? diye sorduklarıma yanıt

vermekten çok, mugalata yollarını kullanıyor

adam. Meğer profesörmüş de… Baktım akıl

yolu sökmüyor:

- Adınız neydi beyefendi dedim, söyledi.

- Ha, o adam siz miydiniz?

- Ne olmuş? Ne demek istiyorsunuz?

- Fakültenin bahçesinden geçerken dinledim.

Öğrenciler sizin ananızdan söz ediyorlardı.

Şey…

Adam bir kükredi. Şöyle bir gözüyle benim

gövdemle kendisininkini ölçtü. Vurmaya niyetlendiği

tokattan vazgeçti.

- Sakin olun beyefendi, dedim. Ben böyle

bir şey duymadım. İftiranın, yalanın insan üzerindeki

tepkisini, size somut olarak göstermek

istedim. Sizin gibiler bize 25 yıldır sövüyor, iftira

ediyorsunuz. Biz, bu denli ilkel tepki göstermiyoruz.

Çünkü yaptığımızın doğruluğuna

inanıyoruz. Siz, Cumhuriyet Türkiye’sinde

profesör olacakınız. Hem de pozitif bilimlere

dayalı bir fakültede öğretim üyeliği yapacaksınız.

Mahalle karısı ağzıyla, hiçbir veriye, bilime,

mantığa dayanmayan şeyleri sıralayacaksınız.

Size yazık demiyorum. Partilerin ocak,

bucak başkanlarını, sizinle birlikte bağışlamak

istiyorum.”

Ben kulaktan dolma bilgilerle yargı biçenlere

‘nakliyeci aydın’ derim. Onlar kavala

155

benzer, kavalın ağzından ne üflenmişse ona

göredir ezgileri de. Bu olayı ‘Nakliyeci Aydınlar’

başlığıyla yazdığı için teşekkür ediyorum

Makal’a

Kaynak: Faust’un Dediği:M.Makal,1990

basısı,s.135-136. Bozkırdaki Kıvılcım: M.Makal,

1992 basısı,s.47,48.

Bu olayın (19.6.201o: 4:7 ) internete aktarıldığını

gördüm. Benim unuttuğum bir fotoğrafım

da eklenmişti yazıya. Yeniden Köy Enstitüleri, ‘Osman

Bolulu Anlatıyor’ başlığı altında internete

koymuşlardı.İietiyi.

156

Açıklar Livası (*)

Sınavla girdiğim Türkiye ve Orta Doğu Amme

İdaresi Enstitüsünü bitirmişim( 31.07.1964).

Kamu yönetimi uzmanı olmuşum. Geçin eski

grevime dönmeyi, açıktayım.

Karı koca açıktayız

Eylül ortalarıydı. Eve vardım ki, çocuklar

okula gitmemiş. Sordum Nermin’e, hasta

olduklarını söyledi Öteki odadan taşıp gelen

sesleri, onların, kedi yavruları gibi alt alta üst

üste oynadığını söylüyordu.

Anladım, ayakkabıları giyilecek durumda

değil. Hiç elimden çıkarmak istemediğim kitaplardan

birkaçını kaptığım gibi, Süngübayırı

sokaktan anayola yuvarlandım, dolmuşla

Kızılay’a, sonra Kocabeyoğlu Pasajı’nın alt katında,

vaktiyle dergisinde yazdığım Aydın Sami

Güneyçal, kitapçı: Alır da satar da. Koltuğumun

altındaki kitaplar 30-40 liradan aşağıya

verilmezdi. O da yeterdi, üç çocuğun ayağını

giydirmeye. Aydın, ‘Hoca yabancı değilsin,75

nasıl?’ ‘İnsaf et be Aydın, 100 versen, zarar

mı edersin?’ 100 lira cebimde, evin yolunu tuttum.

Çocukları alıp, indim Cebeci Postanesinin

önüne. Oradan Demirlibahçe’ye giren sokağın

( Açıklar livası: İşinden atılmış, işsiz güçsüz

kimse).

157

başında, bir ayakkabıcı vardı. Üçüne, kışın da

giyebileceklerinden aldık. Sevinçle yola koyulduk.

“Durun” dedim. Ellerine birer çikolata,

ceplerine de para. İlk kez kanat çırpan kuşlar

gibi uçtular. Yavrularının ilk kanat vuruşunu

gören ana kuş örneği, çırpınıyordu yüreğim.

Dünyayı ıslatan, beni yıkayan gözyaşları

Anayol kıyısına çöküvermişim. Şakır şakır

bir yağmur. Başım iki elimin arasında, hüngür

hüngür ağlıyorum. Dünyayı sarsan çağıldama,

sel seylap, yeğin yağmurdan mıydı? Gözlerimden

akan yaşlardan mıydı? Acayip bir titreme,

içinden-dışından acayip bir ıslanma! Acılarımdan,

densizliğimden ayıyor muydum? Hatalarımı

hatırlatan, aklımı başıma devşiren bir

yunaktı, o rüzgârla savrulan, iliklerimi ıslatan

yağmur.

Densiz baba

Evlenmeden önce çocuğumu olur mu olmaz

mı diye doktora gitmiştim. Çocuğum olmayacaksa

evlenmeyi düşünmüyordum. Çocuksuz

dünya, çiçeksiz dünyadır. Çocuklarım için

yüreği söküp verebilirdim. Peki ne yapmıştım

ben? Eşimi iş siz kalmasına neden olan bendim.

Şimdi, öğrenciliğimde ekmeğimi satarak

edindiğim kitapları satarak, onları doyurmaya

çalışıyorum.

Bir kitap: Can simidi

YARDIMCI TÜRKÇE YARDIMCI BİLGİLERİ

adlı kitabımı (1964, 4.bası), parası sonra öden158

mek üzere, Ankara Ajans-Türk Matbaasında

bastırdım (5.000) Okulların dizelgesini edindim.

Her okulun Türkçe öğretmenine, örnek

bir kitapla, kısacık bir mektup. İstek yağıyor.

Postaneden para alırken, havale memuru beni

büyük bir yayınevi sahibi sanıyor. Ajans Türk’e

borcumu ödedim. Bu kez ‘Şemalarla Dilbilgisi

Özeti’ adlı bir kitap bastırdım.

Kalemimi kılıç yapacaktım (!)

Öğretmenliğe dönemezsem, gazetelerde çalışırdım.

Gazete yazarlığına heveslenmiştim.

Bir süre yazdım da. Aklım sıra düzenle kavga

edecek, bana yaptıklarının acısını çıkaracaktım.

Benim gibi başına buyruklara değildi, o

iş. Olmadı.

Çocuklar, çocuklar

Ankara-Yenişehir, Yeşilırmak Sokaktan geçiyorum,

okulların yeni öğretim yılına başladığı

gün. Minik insanlık çiçekleri, baharı yaşayan

doğa gibi cıvıl cıvıl, çiçekli. Sevdiğine koşan

kız gibi sekiyorlar. Onlara dalmışım. Başımı

kaldırdığımda kendimi duvara kapanmış, ağlar

buldum. Ağlayan dede-amcayı merak eden

merak eden miniklere aldırmadan ağladım ağladım.

Gözlerimden yitmiştim

Beni ağlatan acı çocukluk günlerimden

1941’ den katran karası, sancılı bir tablo

depreştirdi.

Savaş yılları, bir ağabeyim öldürülmüş, iki

159

ağabeyim askerde.Babam 65 yaşında. 200 lira

salma parası isteniyor. O zaman öğretmenimizin

maaşı 41 lira 25 kuruştu. Yokluk diz boyunu

aşmış.

Öğretmenimiz kentli. Başarılı görünerek,

köyden kente gitmeyi düşlüyor olmalı: Bizi, 23

Nisan’a hazırlayacak: 1,2,3. sınıfların başında

tek şeritli; 4 ve 5. sınıflarınki çift şeritli izci şapkası

olacak. Ayağımızda beyaz lastik ayakkabı;

bacağımızda kısa lacivert pantolon, eğnimizde

ak gömlek olacak.

Anam beceriklidir: Ağabeylerimden kalan

kara pantolondan, kısa bir pantolon uydurmuş.

Tarlamızın pamuğundan ak gömlek.

Ayakkabı ve şapkayı da, sanırım ekmeklik

buğday satarak almışlardı.

Herkesten önce, uçarak okula gittim. Öğretmen

kimi zaman, dersi bana anlattırırdı ya

da küçük sınıfların başına gönderirdi.

- Gel bakalım tahtaya, deyince, yine öyle

yapacak sandım.

İri adımlarla yürüdüm tahtaya.

- Şuna bakın, bu ne rezalet! Böyle olanları

bayrama almam, mezun da etmem.

Dünya yitti. Zifirî bir karanlık, yerimi bulamayacağım.

Ş. kızla yan yana oturduğumuz

sıraya gitmedim. Arkada bir sıraya sıvıştım.

Yanyana durduğum o kız, bir ev resmi yapardı.

İki penceresinin birinde kız başı, ötekisinde

oğlan. Kız resminin altında kendi numarası,

oğlanınkinin altında benim numaram.

Acemi işlenmiş bir mendil vermişti bana. Koynumda

saklardım. Geceleri de koynumdaydı

160

mendil. Beni ısıtırdı.

Kızla yan yanalığımız, birbirine abanıktı.

Dirseğim domurmaya başlayan turunçlarına

değdiğinde, ateş basardı beni. Erkek bir kartal

olur, dağların doruğundaki yüce kayalardan

bakardım dünyaya.

O kızın yüzüne bakamadım ömrüm boyunca.

Gözlerimden yitmiştim.

O öğretmen gibi olmayacaktım. Öğrencileri

acıtmayacaktım.O kişiye ‘kabuk aydını’ demiştim.

Yazdım da sonra.

Ama bağışlıyorum onu. Öğretmenlik tohumu

atmıştı beynime…

Yunus’layın okul dışı kalmak bir başka dışta

kalışı hatırlattı

Yunus Koca düştü aklıma: Taptuk Emre,

Yunus’un eylediği eğri odunları beğenmemiş.

Sille tokat Yunus Emre’yi dışarı atmış. Yunus

Baba ayınca bakmış ki ayağı dışarıda, başı içeride:

“Ohh demiş başım içeride kalmış.”

Ne denli acısını çeksem, ne denli kovalansam

da, başım eğitim kapısının içinde. Öğretmenlik

yapmazsam, ömrümce mutsuz olacağım.

Cemal Aga (*)

Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, Tunalı Hilmi

Caddesindeki evimizin önünden geçerdi

kimi zaman, üst açık bir arabayla. Çocuklarımla

selam dururduk. Gülümseyerek el sallardı

bize.

Cemal Aga’yı ulusal kimlikli, ince yürek161

li ve burnu büyük olmayan kişiliğinden ötürü

çok sevmişim. İnsan gibi insan olmasına

karşın, değerinin bilinmemesine yazıklanmışımdır.

Ona bir mektup yazdım. İçine eşim,

çocuklarımla birilikte çekilmiş fotoğrafımızı da

koymuştum.

Kısa bir süre sonra Köşk’ten gönderilen

bir arabayla bizi aldılar. Özel Kalem Müdürü

Galip Balkar (Büyük Elçi iken Asala öldürdü.)

bizi dinledi. Görevimize döndürülmek için gereğinin

yapılacağını söyledi.

Nermin, Haymana Ortaokulu’na atandı. O

bile yeterdi bize. Milli eğitime göre, asıl suçlu

benim ya, bir yıl daha süründürdüler beni.

(*) Cemal Gürsel’e ‘aga’ deyişim, onu önemsememekten

değil, ‘aga’nın, Kök Türkçedeki anlamından

ötürüdür.

2011 yılındaki Türkiye, bana ‘darbeci başı’ diye

anılan Cemal Gürsel’i düşündürdü. Onun insanlığını

sergileyen bir yazıyı, gönderdiğim dergi yazımı

yayınlayamadı. Günümüzdeki gidişten rahatsızlığımın,

kanıtı olmalı.

{ Bu bölüm ‘Bir Gülün Aydınlığında’ (Kanguru

Y.Temmuz 2011) kitabımdan aktarılmıştır.}

162

Ya Öğretmenliğin Denilirse?

Öğrencilerime İNSANLIĞIN SOLMAZ GÜLLERİ

demişim. Bu adla yayınlanan kitapta

(Yargıcı Matbaası.2000) belleğimde kalanla

yazdığım anıları 29 başlık altında anlatmıştım.

Aynı kitabın Kültür Bakanlığı baskısında

(2002) konu başlığı 50’ye çıktı

Öğrencilerim aradığında: “Beni, nereden,

neyle anımsıyorsun” diye sorardım. Çünkü, en

uzun görev yaptığım yerde ancak üç yıl kalabilmiştim

Arayan öğrenci sayısı arttı. Üçüncü

baskı daha oylumlu olacak. Uzun etmeyeyim.

O kitabın Kültür Bakanlığı baskısının önsözünü

aktarmakla yetineyim.

İşte önsöz:

Kim, Kimden Çekindi?

“ Değişik yerlerde binlerce öğrenciyle yaşanmış,

çalkantılı bir hayatın içinden çekilmiş

anılardır bu kitaptakiler. Kendimi soyutlamadım

yazdıklarımdan. Çünkü onları yaşayan

üzüncü, erinciyle duyumsayan bendim. Edimlerimin

psikolojik temelleri, koşulları ve ortamı

bilinmeliydi ki, anlatım somutuna otursun,

gerçekliğinden soyunmasın. Eksikliklerimi de

söylemezsem, inandırıcılığı azalırdı. Böyle bir

tutumla yazdım anılarımı.

Meslek yaşamımdan, öğrencilerime ilişkin

anılarımı seçerken, içinden geçtiğim yılların

kesitlerine, kıyısından köşesinden değindim.

163

Bu anıların tabanında toplumun kısık fotoğrafları

(enstantaneleri), iyi niyetleriyle öğretmen

Osman Bolulu da olacaktı elbet. İstedim

ki, okur, olumsuz örneklerden, neyin olmayacağını

çıkarsın; olumlusundan güzellik payı

alsın.

Peki, anılarım buradakiler kadar mı? Hayır!

Ama yazmak, ayıklama, anlatım bir tür

söz mimarisidir. Konunuzun sınırlarını aşmayacaksınız.

Sözü çekip çevireceksiniz. Eğitime

ilişkin olmayandan sakınmalıydım.

Anılarımda, tam anlamıyla, nesnel olabildim

mi? Sanmam. Günü gününe titiz notlarınız

yoksa, anılarınızın gömüsü belleğinizdir.

İnsan belleği bencildir: Kişinin kirli çamaşırlarını

sarkıtmaz penceresinden, allı pullularını

asar. Ben de öyle yapmış olabilirim. Bellek

bencildir dedimse de, kişi olarak bencillikten

uzak durmaya çalışır, kişilerin onuruna saygımı

korurum. O nedenle yer adlarını, kişi

adlarını açık açık yazmadım. Ola ki birilerini

incitirdim. İnsanoğlunu eğitmek için elli yıl çabalamış

bir adama da böylesi yakışırdı.

Beni yürekli, dik adam olarak niteler çevrem.

Bu anılardaki atak tavra bakarak, siz de

onlar gibi yanılmayın! İnsanlık değerlerinin

hiçlendiği, ulusal değerlerin kağşatıldığı, yalanın,

saptırmacanın egemen kılınmaya çalışıldığı

zaman ayaklanmış, zulme karşı durmaya

çalışmışımdır:

İnsanlık ödevimi aksatmamak, sorumluluk

bilincimi korumak için. Çünkü o ödev duygusunu,

sorumluluk bilincini bana kazandıran

164

insanlıktı, ulusumdu. Onlara borcumu ödemek

zorundaydım. Yoksa, öyle yiğitlik, ne gezer

bende?

İnsanlıktan çekinmişimdir, ulusumdan

çekinmişimdir. Onlara saygıda kusur etmek,

neredeyse korkuya dönüşmüştür bende. Sınıfa

girişte, toplum karşısına çıktığımda hep

içimde oldu bu korku. O korudu beni başına

buyruk, ötekisiz yaşamaktan. Tek değilim diyerek

tek’in özgürlüğünü yaşayamadım enine

boyuna. Saydıklarıma tutsak, siz isterseniz

buna saygılı deyin öyle bir adamdım.

Öğrencilerimden bile çekinirdim. Onlar

güçlenerek büyüyecek, bense yaşlanarak

edimsizliğe, etkisizliğe düşecektim. Yarın, benden

hesap sorabilirlerdi. Onlarla aynı masada

otururken, gözlerinin içine bir çift süngü

bakabilecek yüzüm olmalı ilkesine bağlandım,

öyle davrandım.

Meslek alışkanlığı ve gereğiyle, öğretmenler,

biraz buyurgan tavırlıdır, üstten atar. Tamı

tamına bundan arındığımı sanmıyorum. O nedenle,

öğrencilerim benden çekindiyse, onları

biraz aldatmış sayılırım.

‘Sınıfa tek kafayla girersiniz ama karşınızda

en az 30-40 kafa vardır. Her şeyinizle, elinizi

pantolon cebine sokuşunuza varıncaya değin,

denetim altında olduğunuzu unutmayın!

Çocukları yargılarken, onların yaşındayken,

kendinizin ne olduğunu unutmadan muamele

edin öğrencilere’ diyen Mustafa Nihat özön öğretmenimdi.

Onun bu sözleri, dört yıllık meslek

bilgisi öğreniminden daha boyutlu ve kavratı165

cıydı. O, benim eğitbilim akademimdi. Yalnızca

öyle mi? Nesnel metin inceleme yöntemini,

uz düşünme disiplinini de ondan aldım.

Bu anılarınmı okuyan öğrencilerim, yazılandan

hoşlanırlarsa, ona teşekkür etsinler.

Eksikleri benim hesabıma yazsınlar.

Anlattıklarım genellikle olumlu havada görünüyor.

Olumsuzunu yaşamadım mı? Öfkelenmedim,

darılmadım, yakınmadım mı hiç?

Eksikliğim yok muydu? Dört dörtlük bir öğretmen

miydim? Yok canım sen de! Yanlışlarım

dağlardan yüce. Ne yazık ki onları silemem

artık. Bu yaşta, bu anlayışta öğretmen olmalıymışım

diye hayıflanmıyorum. Geriye dönüşe,

doğa yasası izin vermez ki. Yazdıklarımdan

birileri birkaç olumlu kırıntı elde edebilir mi

umusu benimki.

Anılarda insanlara olumlu bakışım, inadına,

bilinçli. Öğrenimimin büyük bölümü dayağı,

tehditi, aşağılamayı eğitim aracı sayan

süreçte geçti. Anadolu, binlerce savaşın, vurgunun,

yılgının yaşandığı yer. İnsanı sinikleştirilmiş.

Ama burası bir kültür gömüsü, insanlık

değerlerinin harman olduğu barışık bir

coğrafya. Önünü açtınız mıtansık (mucize)

yaratabildiğine Mustafa Kemal hareketi

örnektir. Onun çocuğu olarak olaylara,

durumlara olumlusundan yaklaşmak, umut

pencerelerini ışıklı tutmak görevimdi benim.”

{ İnsanlığın Solmaz Gülleri, Kültür

Bak.Y.2002, s.1-4}

166

Birkaç Alıntı

(İnsanlığın Solmaz Gülleri’nden)

1. Değerlerimizi Harcayanlara selam (!)

24 Kasım 2001, gece yarısı telefon çaldı:

Reşadiye’den Temel Özcan arıyor:

- Öğretmenim, öğretmenler gününüzü

kutluyorum. Sizin ve annemin (Annem dediği

eşim/öğretmen Nermin Bolulu) ellerinden

öperim.

- Teşekkür ederim Temel. Nasılsın?

- Bugün,öğretmenler günü, ilçenin bütün

erkânıyla kutlandı. Ben sizi anlattım.

-Ne dedin?

Temel anlatıyor:

“Osman Bolulu Öğretmenimiz, dersine vaktinde

girer, vaktinde çıkardı. Bir gün gecikmişti.

Saatine baktı : “On üç dakika geciktim. Özür dilerim”

dedi. Sonra ekledi: Ben ayda üç yüz lira

maaş, otuz altı lira da ek ders ücreti alıyorum.

Ayda doksan altı saat derse giriyorum. Hesaplayın

bakayım, bir saate ne düşüyor.Ödeyeceğim.

Onunla sınıf kitaplığına kitap alacaksınız.”

“Olmaz öğretmenim “dedik. “Beni borçlu

bırakmaya hakkınız yok” diye diklendi. “Dersin

hepsi gitmedi. Öyleyse on beş dakikanın

parasını ödeyin” önerisinde bulunduk. “Hayır!

Gedikli namus olmayacağı gibi, eksikli hizmet

de olmaz” deyip bir saatin karşılığı parayı sınıf

başkanına verdi. Ondan sonra normal dersimi167

ze devam ettik.

Konuşmamı, şu sözlerle bitirdim: ‘Bizim kırk

altı yıl önceki öğretmenimiz böyleydi. Böyle öğretmenler

yetiştirdi bizi. Adaletli, esenlikli bir

yurt ve yönetim bekledik. Türkiye’nin değerlerini

heder edenlere selam, öğretmenime saygılar.

Selamımın anlamını anlıyorsunuz ya!..”

(*) Temelin bu konuşması Reşadiye ve Tokat

gazetelerinde yayınlanmış. Kesiğini gönderdi

bana.

2. Ne Çok Yendiniz Beni Masa Tenisinde

Yapmasaydım diye düşündüklerimden birisi,

bir müdürün tafrasına öfkelendiğim için,

müdürlük isteğinde bulunmak. Hemen de kabul

edildi: 26 Kasım 1956, Taşova Ortaokulu

müdürüyüm. Önceki müdür, yönetim yetersizliğinden

alınmış. Okul, altı ay, stajyer öğretmenin

vekilliğiyle işlemiş. Öğrenci, başıboşluğu

alışkanlık edinmiş.

Bahçeye voleybol, basketbol sahası açtırıyorum.

Öğrencileri yönetime katıyorum. Salona

pinpong masaları konulmuş.

Gündüzleri müdür; geceleri kollukçu: Sokaklarda

öğrenci izliyor, evlere kadar uzanıyorum.

Ama o delişmen yaştaki çocukları birden

bire disipline etmek, okula ısındırmak için, ne

kadar birikimim var, ustalığımın derecesi ne?

Son dersten sonra, öğrencileri evine bırakmayıp

okulu okuma odasına çevirmek, spor etkinlikleri,

öteki sosyal etkinlikler, hemen dü168

zenli gidişe çeviremiyor başıbozukluğu.

İşler, gide gide rayına oturuyor, ama günlendir,

aylardır ayakta, dolaylı didişmede olmak,

sinirlerimi germiş, öğrencilere karşı hayli

sertleşmişim. Hırpaladıklarım olmuş. Çocuklardaki

kırıklığı, nasıl onarabilirim? Masa tenisinin

dakikası kırk para. Kim yenilirse, o

ödüyor dakikaların parasını. Hırpaladıklarımı

seçiyor, onlarla masa tenisi oynayıp yeniliyorum.

Biliyorum ki, içlerinden “Sen beni hırpaladınsa,

ben de seni yendim, para ödettirdim

ya” diyorlardır. “Aferin sana! Bak beceriklisin.

Öteki tutum ve davranışlarında aynı özeni

gösterirsen,başaramayacağın iş olmaz.” sözlerinden

sonra omuzlarını okşayınca, öyle dikine

yürürlerdi ki, meydan savaşı kazanmışçasına.

Ey, yılların ötesinde kalan insanlık çiçekleri,

ne çok yendiniz beni masa tenisinde… Helâl

olsun sizlere!

3. Sorumluluk Bana Ait

Taşova Ortaokulu bitirme sınavı başlayacak:

Sorular, yanıtları, görevliler hazır. Saati

gelmiş. Bakanlık müfettişlerinden ikisi damlıyor

okula. Saatlerine bakıyorlar:

-Sınav saati gelmedi mi?

-Geldi.

-Sorular, yanıtları hazır mı?

- Hazır, deyip kapalı zarf içinde sunuyoruz.

- Oooh, çaylar, kahveler! Neyi bekliyorsunuz

öyleyse?

169

- Efendim, komşu köyden gelecek üç öğrencimiz

var.

- Sınavın tarihini, saatini ilan etmediniz

mi, öğrenciler bilmiyorlar mı?

-Bilirler tabii. Yolda olmalılar. Onları aldırmak

için cip gönderdim.

-Sınav yönetmeliğinden haberiniz var mı?

-Var müfettiş bey, satırı satırına bilirim

-Öyleyse, neyi bekliyorsunuz müdür bey?

-Efendim, en ince ayrıntısına kadar düzeneklenmiş

makineler bile hata yapar. O çocuklar,

yıllardır köyden gelip gittiler, hiç aksatmadılar.

Bir aksaklık için, onları mahrum etmek

istemiyoruz.

-Akrabanız mı o çocuklar, yoksa başka bir

şey mi var? Kişilerin hatırı için sınav geciktirilemez.

Hemen başlayınız. Yoksa işlem yapmak

zorundayız.

-Yapınız, göreviniz. Ama lütfen dinleyiniz:

Onlar haziran döneminde okulu bitiremezlerse,

bu yıl yatılı meslek okullarına giremezler.

-Vaktinde gelselerdi efendim.

-Onlar eşya değil, insan! Bir engel söz konusu

olamaz mı?

-Sizin bir ilişkiniz var galiba.

-‘Galiba’ ile yargı belirtemezsiniz beyefendi.

İlişkiye gelince; onlar da Türkiye’li ben de

Türkiye’liyim. Onlar da köylü, ben de köylüyüm,

Bilirim köy koşullarını, köylü alışkanlığını.

Bu yılı yitirdiler mi, onları tarlaya sokarlarsa,

bir daha çıkarmazlar… Bu kadar emek,

boşa mı gitsin? O köy hayatı, verdiklerimizi

de, birkaç yılda sıfırlar. Daha önemlisi, onla170

rın öğretmeniyim. Öğretmen ana baba demektir

bence. İnsan çocuğunu, küçük bir aksama

için feda eder mi?

-Bilecenliğin gereği yok. Sınavı başlatınız

hemen!

-Hiç kimse, sınavı başlatamaz, sorumluluğu

bana.

Öğretmenler huzursuz; müfettişler haydi

deseler, kalkacaklar. Müfettişler soru yanıt

zarflarını alıp müdür yardımcısının odasına

geçiyor, soru ve yanıtlarını incelemeye başlıyorlar.

O arada, telaş içinde geliyor öğrenciler.

Sınavı başlatıyoruz. Sınav salonunda, o üç öğrenicinin

çevresinden ayrılmıyorlar.

-Sınav kâğıtlarının incelenmesinde, bizimle

birlikte olmanızı rica etsem müfettiş beyler!

Tarafsız davranıp davranmadığımıza bakar,

gerekiyorsa, bize yol gösterirsiniz.

O üç öğrenci, haziran döneminde, iyi dereceyle

okulu bitirdi. İkisi ilköğretmen okuluna,

birisi ziraat meslek lisesine girdi. Emekli

olmuşlardır belki. Bana verilen ‘ihtar’, hangi

arşivin tozlarına gömülmüştür. Arayan soran

olamaz; çünkü yirmi bir yıldır emekliyim.

4. Ellinci Aptal

Ortaya yönelmiş yaşına, esmer güzelliği

yakışmış, ciddi giyimli bir hanımefendi. Ne çağırıcı

bakıyor öyle? Gözünden fışkırıyor iç güzelliği.

Bu gül omcası gözler, başka türlü ba171

kamaz benim gibi yaşlıya. Çağımız mı bizim?

Gözümün açısını değiştiriyorum. Uzaklaşmıştır

düşüncesiyle başımı çeviriyorum ki, yönü

bana. Gelip kucaklamasın mı?

-Öğretmenim, öğretmenim, diyor, sımsıkı

sarılmış.

-Kız Yasemin, sen misin?

Teknik öğrenim görmüş, bir kamu kuruluşunda

yöneticiymiş.

-Nasıl, dedim, benim öğretmenliğim gibi

sert mi, senin yöneticiliğin?

-Yok öğretmenim, ‘Ellinci Aptal’ı oynuyorum,

sevilen, sayılan bir yöneticiyim, yumuşak.

‘Bayan Hoşgörür’ derler bana. Kural dışına

çıkarlar azıtırlarsa, işte orada size benzerim.

Ellinci Aptal bendim. Neden mi, Nasıl mı?

Dersin bitiminde gelecek konuyu verir,

daha sonraki derste, eskisiyle yenisi arasında

bağlantı kurarak işlerdim konuları. Sınıfa girdim:

Günün tarihi, dersin, öğretmenin adı yazılmış

karatahtaya, konu karşısına da “Konu

belli değil.” Ya unutkanlığıma iğne batırmak

istiyorlar ya da muziplik. Bir gözleri tahtada,

ötekisi bende; ne yapacağım? Konuyu vermeden

sınıftan çıkmış olabileceğimi sanmıyorum.

Çünkü hiç atlamamışım, o güne değin.Kendime

güvenin ötesinde, biraz da asabi zamanıma

rastlamış olmalı ki, tahtaya “Konu belli değil

deme, konu belli / Bu sınıfta aptalın sayısı

elli” yazıp çıktım kürsüye. Derse başlayacağım

sırada, havada narin bir parmak.

-Ne o, bir şey mi diyeceksin?

172

- Öğretmenim, biz bugün kırk dokuz kişiyiz,

ellincisi kim?

Sınıfı, gözümle tarar, tamam görünüyorsa,

‘yoklama’ ile zaman yitirmez, hemen konuya

girerdim. Göz kararım, yanıltmış; arka sıradaki

iki delikanlı yayılarak oturmuş da…

-Mürekkepli bir kalem al gel buraya kızım.

Bilirler dobra sözlere darılmadığımı, hatta

hoşlandığımı. Ama yine de çekinik adımlarla

geliyor kızımız. Sınıfın meraklı gözleri ikimizde.

Not defterini uzattım:

- Bul numaranı, sözlü notu olarak ‘on numara’

at bakayım.

İtiraz mırıltıları.

-Mırıldanmayın, kim ne diyecekse, kalksın

söylesin. Belli ki, ellinci aptal benim. Doğru

söze hacı emminiz, bir şey demeyeceği gibi,

Osman emminizin de bir şey söylemeye hakkı

olamaz. O, ağır kaçan sözümün yanıtını aldım,

hak etmiştim. Görevim, size kitaplardaki konuları

öğretmek değil sadece: Bildiğini, dosdoğru

söyleyen, hakkını koruyan insan olacaksınız.

Yasaklarla dolu, korkuyla sınırlanmış yerde

gerçeklerin geçerliği olamaz.

- Ama hocam, ne bildi ki?

- Daha ne bilsin? Öğretmenin, düşünüş,

söyleyiş açığını yakaladı. Sözü, yerine cuk

oturttu. Siz de yakalayın öğretmenin, düşünce

ve söz boşluğunu, size de vereyim on numarayı.

Ben anadili öğretmeniyim. Bu ders, sadece

dili kuralına uygun kullanma alışkanlık ve

becerisini kazandırmak için yapılmaz. Anadili

dersleri, bir düşünüş eğitimidir. Güzel kızım

173

sana teşekkür ediyorum.

5. Allah Cezanı Versin Osman Bey

Askerlik dönüşü (Aralık 1961) Amasya Kız

Enstitüsü Türkçe öğretmenliğine atanmışım.

İlk kez derse giriyorum. Benden önceki nakış

dersiymiş. Bohçaların kimi masaların üstünde

kimisi sıraların gözünden taşıyor.

- Çıkarın işlemelerinizi, çevirin arka yüzlerini!

- Bu saatte Türkçe vardı.

- Olsun, Türkçe dersi de yapacağız çoook!

İşlemelerin ters yüzüne bakıyor, sahibinin

adını, numarasını sorup, onlara söylemeden

not atıyorum. Ne yaptığımı sezenler var, fısıldaşıyor,

‘Ne oluyor?’ gibisinden bakıyorlar.

-Bunlar Türkçe notu değil, ders yapmadım

ki not vereyim. Bu yazdıklarımı bir zarfa koyup

saklayacağım. Bir iki ay sonra, kompozisyon

notlarınızla karşılaştıracağız. Birlikte, bir

ders çıkaracağız bu işlemden.

-Haa, hatırlatayım. Kompozisyon sözcüğünün

okullardaki anlamı; öğrencilere duygu

ve tasarımlarını sıraya koyup açık, etkili

bir biçimde anlatmalarını öğretmek amacını

güden yazılı anlatım çalışması. Genel anlamı

ise; ayrı ayrı parçaları bir araya getirerek bir

bütün oluşturma biçimi ve işi. Diyelim ki iki

hanımefendinin konuk salonu aynı genişlikte,

ikisinde de aynı eşya var. Fakat salonların düzenleniş

biçimleri farklı.

Bunlardan birine baktığımızda düzenleniş

ve uyumu bize hoş geliyor, beğenimizi alıyor.

174

Ötekisini beğenmiyoruz. Neden? Düzenleniş

farkından. O zaman kompozisyon demek, bir

işte, oluşumdaki düzenlemede uyum demek

anlamını çıkarabiliriz.

Okula, öğrenime ilişkin söyleşiye başlıyoruz.

Neleri sevdiklerini, nelerden hoşlanmadıklarını

soruyorum. Öğretmenlerden neler

beklerlermiş, nelerinden hoşlanmazlarmış öğretmenlerin.

Ders kaynatılıyor bakışları var,

sevinenler de yok değil.

-Sizi dinledim. Beklentilerinize uygun öğretmenlik

yapmaya çalışacağım, deyip dersi

nasıl işleyeceğimizi, hangi araç gereçlerden

yararlanacağımızı belirtiyor, edinecekleri kaynakları

yazdırıyorum.

-Bakın, isteklerinizi sordum, benimkileri

söyledim. Öğrenmek, öğretmek bir alışverişe

benzer: Satacak satmaya, alacak almaya istekli

olmalıdır ki, alışveriş sağlıklı gerçekleşsin.

Şimdi yaptığımız iş, bayağı bir pazarlık.

Kimileriniz bu saati boş geçmiş sanabilir. Ama

alışverişe girişenlerin, önce tanışması gerek

değil mi? Tanımadan yapılan alışverişte yanılma

olabilir..

“Günaydın”la giriyorum sınıfa. İlk günlerde

“Günaydın hocanım” diye yanıtlıyorlar. Belki

de ilk günkü yadırgamanın acısını çıkarıyorlar.

Bir ikisi:

-Affedersiniz hocam, ağzımız alışmış da, diyor.

-Olsun, zararı yok. Okulda on beş bayan

öğretmenden sonra, tek bir bay öğretmen… On

beş kilo balın içine, bir kilo şeker katarsanız,

175

o da baldan sayılır. Hoşuma da gidiyor hani.

Ben de bir bayanın oğluyum, eşimle sevişerek

evlendik, üç kızım var. Gülüşüyorlar.

Giderek kaynaşıyoruz. “Günaydın hocanım”,

“günaydın öğretmenim’e dönüşüyor.

İkinci ayın sonunda, nakışlarının ters yüzü

için öngörülen notlarla kompozisyon notlarının

örtüşüp örtüşmediğini tartışıyoruz. Vardığımız

sonuç: Yaşam bir bütündür. İnsan

bildiklerini, becerilerini; burada böyle, şurada

şöyle yaparım derse, bu bütünün dokusu bozulur.

Gerek toplumsal, gerek kişisel tutum ve

edimimizde ilkeli ve tutarlı olmalıyız. İnsanın

işi, onun iç dünyasının aynası, kişiliğinin dışa

yansımasıdır. -Gelecekte ev ocak sahibi olacaksınız,

konuk gelsem kabul eder misiniz?

-Buyur öğretmenim, buyur!

- Konuk salonunun tertipli temiz olacağını

biliyorum. Ama sedir altlarını, köşe bucağı da

yoklarım ha!

Gülüşüyorlar.

-Bu gülücükleri unutmayın ki, sizi ziyarette

kahvemi zevkle içeyim.

Bir pazartesi, aynı sınıfta ilk ders benim.

“Günay”dın sonra, herkeste kısık bir gülümseme,

dudaklarının kıyıcığına saklanmış. Beni

sevdiklerine inanıyorum artık. Ama nedir, çaktırmadan

gülümser bakışları?

-Nasılsınız bakalım?

-İyiyiiiz!

Kısık gülümsemeler, neredeyse yüze vuracak,

ne yapsam ki?… Bunun altında bir şey

var ama ne?…

176

-Dün pazardı, ne yaptınız, nerelere gittiniz?

-Topluca sinemaya gittik efendiiim.

Gülümsemeler belirginleşti. Haaa, düğüm

burada. Onu nasıl çözeceğim

-Filmin adı neydi?

-……………

Gülümsemeler, sesliye dönüşmek üzere:

Anlaşıldı filmle ilgili. Arka sıralarda, biraz ekece

Nursel’in kulağına eğilip soruyorum:

- Allah Cezanı Versin Osman Bey.

-Anladım, dünkü film hoşunuza gitmiş.

Gösterimden kalkmadıysa, bu akşam ben de

izleyeceğim. Ne güzel, vurucu bir adı var. Hadi

bakalım, şu filmin adını, hep birlikte tekrarlayalım.

Duraksıyorlar. Önce bir ikisi katılıyor bana.

Sonra bütün sınıf, on –on beş kez “Allah Cezanı

Versin Osman Bey”le sınıfı çınlatıyoruz.

Filmle ilgili düşüncelerini yazacaklar, gelecek

derste okuyup tartışacağız.

Teneffüste hocanımlar şaşkın, soruyor:

-Muallim Bey, sizin sınıftan taşan bağırtılar

neydi? Koro mu?

Anlatıyorum: İçlerini boşaltmasaydım,

dersle ilgilenmeyeceklerdi. Hele bir de kızgınlık

gösterseydim, benim adım “Allah Cezanı

Versin Osman Bey”e çıkardı.

Kırk yıl sonra, şehirlerarası telefonla, öğretmenler

günümü kutlamak için arıyor o kızlarım.

Emekli olalı, otuz yılı aşmış, ama onların

öğretmeniyim gene ben, onlar da öğrencim.

177

6. C’nin Gözyaşları

Ankara-Kızılay. Sakarya Caddesine geçeceğim.

Hani, kalabalık içinde giderken, nedenini,

nasılını açıklayamayacağınız bir uyarı

almış gibi olur, birisinin size, ısrarla baktığını

duyumsar, başınızı çevirdiğinizde, o gözleri

yakalarsınız. İşte öyle, gözlerimiz çakıştı. Giyimini

yakıştırmış, efendi tavırlı, genç adam,

bana yöneldi. Gözlerinden tanımaya çalışırım

insanları. İçin aynasıdır göz; yalanı, yanlışı,

yapmacığı gizleyemez, sahibi büyük aktör değilse.

Geçmişin karanlığına itilmiş ilişkilerin

izi, hiç silinmez gözlerden. Belleğin ışığını tuttunuz

mu üstüne, şıp diye düşer aynanıza, ilk

duruluğuyla geçmiş. Bir yerlerde tanımış, birliktelik

kurmuş olduğum kişileri, adından çok,

gözlerinden yakalar, oradan çıkarırım kim olduğunu.

O gözlerin bir titreşimi, usta bir postacı

gibi götürür sizi, aradığınız adrese… Bu

gözleri tanıyorum ben, hem de çok yakından?

-Efendim, beenn…

-Dur bakalım, sen R…’den C… değil misin?

-Hocam, elinizi öpmek istiyorum, eğiliyor

ellerime.

-Yok yok! El öptürmem ben.

Kaskatı kesiliyor C. Yağmur sonrasının güneşli

havası, yüzünü terk ediyor, başına kara

bulutlar çavmış. N’oldu şimdi buna? Geçmişi

arar gibiyim. O da duraksamalı. Soru dolu gözümden

kurtulabilse, bırakıp gidecek.

-Hocam, bize çok iyilik ettiniz. Çocuktum,

bilemedim, aleyhinizde ifade vermeye zorladı178

lar bizi. Bağışlayın.

- Ne ifadesi yavrum? Sizler, geçmişimin

bahçesinde solmayan çiçeklersiniz, beynimin

albümü onlarla güzelliğini koruyor.

-Ah, sormayın ‘O, bir yabancıdır, buradan

sürdürür, biz doyururuz sizi ‘ dediler, aldandım.

Yıllardır, içimde kanıyor bu aldanmışlık!

Particiler, babamı da kandırmışlardı: ‘Elin yabanına

mı, kendi adamamıza güveneceğiz?’ diyordu.

Ah evladım, kırgınlığımdan ötürü el öptürmüyorum

sanmış. Oysaki el öptürmemek vazgeçilmez

ilkemdir..

Anımsıyorum: Bir sabah ilk derste, sıraya

yığılan bir öğrencimi, omuzladığım gibi hükümet

tabibine götürmüştüm. Açlıktanmış. Araştırdım;

üç yeniyetme, dokuz kilometre uzaktaki

bir köyden yaya gelip gidiyor, her gün. Üçünün

de benzi soluk, üçü de tutuk. İnsanüstü

çaba gösteriyorlar, dersi izlemek için. Yanlarına

sokulduğumda, sadece ekmekle beslenenlerin

ağız kokusu, sızlatıyor burnumu. İçim

yanıyor.

Bu çocuklara öğle yemeği için, çevreden

umar bulabilir miyiz? Düşünüyor, arıyoruz

yok. Eşimle ben, maaşın üstüne, ayda otuz altışar

lira ek ders ücreti alıyoruz. Almadık saysak,

n’olur? Lokantacı Hasan, bu paraya öğle

yemeği verebilir belki, üç çocuğa.

Tanığıyım, Hasan iyi, hoş adam. Lokantasında

ara sıra içerim. Masama yığışanlardan

çoğu, hesap zamanından önce kalkmış olurdu.

Kızardım, ama kimseyi de uyaramazdım,

179

kabalık gibi gelirdi bana, töre dışına düşmekten

çekinirdim. Hasan üzülürmüş. Benim

masaya oturan oldu mu, çatalın ucuna bir

parça soğan takıp, gelenin burnuna uzatıyor:

“Soğan kokladın, hesaba ortaksın. Kim, neye

dokunduysa yazacağım. Hocaya yüklenmek

yok”der, muzip muzip gülerdi. Dediğini de yapardı.

Bu Hasan’dan doyurabiliriz bu çocukları.

Hasan’ın kazancı da öyle ahım şahım değil:

Kasabalı zaten evinde yiyecek bulamıyor ki, lokantaya

gelsin. Cumartesi, pazar, memur takımından

birkaç kişi demlenecek de… Dışarıdan

gelecek mi? Yok canım sen de. Yol burada

düğümleniyor. Haftada iki kez Koca Mümin’in

kamyonunda yer bulabilen ile gider il’e. Gelen

olmaz. Hasan da Alevi, çocuklar da. Onlar bilirler

ezikliği, lokma paylaşmayı. “Biraz da sevabına”

diyerek Hasan’ı razı ediyoruz.

“Hasan, rıza lokması olacak” şakamı, “Adın

bizden değil. Ama tadın bizden hoca”yla karşılıyor.

Böcü böcü gülüyor, kucaklıyor.

Erinçliyiz. Fakat kimileri, ne iyi öğretmenler

dese de, karşılıksız vermeyi bilmeyen anlayış

merakta: Niçin, doyurur elin çocuklarını,

bu iki öğretmen? O kadar varsıllarsa, bu kuş

uçmaz kervan geçmez kasabada işleri ne? O

yoksunlu yaşamda, birbirinden pay aşırmayı

şahinlik sayanlara yadırgı düşüyoruz.

Bu delibozuk öğretmenin işi gücü okulda,

varsa da öğrencileri, yoksa da öğrencileri, geceleri

de kolluyor onları. Cemaat dışı; kahvede

yok, lokalde yok, kulüpte yok. Karı koca

komşularla, öteki memurlarla içli dışlı olmayı

180

sevmiyorlar. O kadar insan sever iseler, niye

insan içine çıkmazlar? Bey, önceden köy enstitüsünde

okumuş. Sonradan bunlara hak tanımışlar

da yükseköğrenimi bitirip bizim okula

gelmiş. Köy enstitüleri, komünist mektepleri

değil miydi?… Haaa!…

Halkımız, istediği mitleri, masalları, eğilimine

göre olumlusuna-olumsuzuna kurgulamada

ustadır. Hem de polisiye yazarlarına taş çıkartır-casına. Bir bahane yaratır, bir şeye yamar bu olayı yakında. Kasaba politikacısı, eleştiriyi tanımaz bile, yatımına gelmeyen sözden ürker, köpürür. Hoşlanma-dığına kulptakmakta, hiç zorlanmaz.

Yeni iktidarla atağa geçmiş zaten. Taktığını tökez-letiyor. Benim için “Siz bunun ağzından, yeni iktidara övgü duydunuz mu hiç? Bir

Cumhuriyet, bir Atatürk tutturmuş gidiyor” der-lermiş.

***

O yıl, Hasan’dan doyundu üç çocuğumuz, derslerde açıldılar, iyi dereceyle okulu bitirdiler.

Bizim müdürün tafrasından bıktığım için,

T…. Ortaokulu’nun boşalan müdürlüğünü istemiş-tim.

Atadılar. Ayrıldım oradan

- Evladım, çocuklukta olur böylesi yanılmalar.

Şimdi nerdesin?

- İstanbul’da …. Şirketinde mühendisim.

- Aradan 15 yıl geçmiş. Yapacağını sanmam ya, adam öldürseydin, cezanı çeker, dışarı çıkardın. Yap-tığı yanlışın ağırlığını bunca taşıyan insan kötü olur mu? Sen insanlaşmışsın.

Gel bakalım, iki duble atalım. Geçmişin 181 güzel-liklerinden konuşalım.

7. Enam’dan

Ankara Radyosunda konuştuğum günün

akşamı (1993) bir telefon. İncesu’dan öğrencim

imiş arayan, inşaat mühendisiymiş.

Çankırı’daki işinden dönerken, arabasında

dinlemiş konuşmamı.

- Beni neyle anımsıyorsun?

- En’amdan. (Enam: Kimi âyet sureleri içeren

dinsel kitapçık.)

‘En’amdan’ ne demek? Âyet ve sureler, nasıl

dinsel ana kaynaksa, bir ulusun anayasası

da, toplumsal düzeninin özü kabul edilmek

gerekir. 1961 Anayasası, demokratik açılım

belgesiydi. Sanki yüz yıllık demokratik özlemlerimizin

yanıtıydı. Onu, ceketimin sol üst

cebinde taşırdım. Derslerin on, onbeş dakikasında

devletin yapısı, görevleri, yurttaşın hak

ve ödevleri bölümlerini açımlamaya çalışırdım.

Beklediğimizden iyiydi, güzeldi, orada sayılanlar.

Ancak ellinci maddeyi aştıktan sonra

“Devlet, bunları olanakları ölçüsünde gerçekleş-tirir” koşulu önünüzü kesiyordu. Olanakları ne zaman, kiminle, nasıl yakalayacaktık?

- İşte düğüm burada. Sizden öncekilerin gücü bu-raya kadar yetmiş. Bundan sonrası sizin. Sadece ken-dinizi kurtarmakla yetinmeyeceksiniz.

Ben köşeyi dönmesini beceririm, diyorsanız, köşe-nin öteki ucundan gelenle burun buruna çarpıştığınız zaman, ikiniz de sırt üstü düşersiniz. Bir gözü açık gelir elinizdeki182 leri kapar kaçar. Bir toplumun bütünü kurtulmazsa, sizin kurtuluşunuzun önü kesilir bir nok-tada. Hep birlikte sosyal, adaletli, hukuka saygılı düze-ni paylaşmak ve onu koruyarak esen olmak… derdim.

“Türkçe öğretmeninin, Anasaya ile ilgisi ne?” ya-kınıları.

Müffettiş geldi, soruyor:

- Anayasa ile işiniz ne sizin?

- Anayasa da bir metin, anadili metinler

üzerinde kavratılırsa, düşünüş eğitimine dönüşür.

- Başka metin yok mu?

- Var da, Anayasa hem bir metin hem öğrenciye

yurttaş olarak sorumluluğunu ve haklarını

öğretecek metindir.

İhtar cezası verildi. O ceza belgelerini, devlet

de arasa bulamaz şimdi. Ben yaşıyorum.

Yıllar sonra beni arayan öğrencilerim de yaşıyor,

(*) Alıntılar İnsanlığın Solmaz Gülleri’nden.

183

Öğretmenlerimiz

1402 ile meslekten çıkarılan

Ayhan ve Zeki Sarıhan’a armağan

21 Nisan 1983

Hani tren penceresinden, otobüs camından

Bakıp geçtiğiniz kıraçlar yok mu

Keçilerin bin tırnakla tutunduğu

Kimdir, orasını vatan yapan

Ayaklarınızdan ırak /kaşığınıza yakın bozkırlar

Yeşilini gözyaşıyla suladığımız

Göz göz, yerden bitme insan olurlar

Nokta nokta çalı kara çalı sandığınız

Karamürsel’e varırsan sarı saçlı gülerim

Kirtim kirtim dokunan coğrafyadan

Akhisar’da yüzleri sevim sevim gümüşlerim

Denizli’de özgür öğretmen olurum, doğruları

anlatan

Küfe taşıttığınız., komi diye seslendiğiniz

Çocukların gözlerinde bir şeyler yalazlanırsa

Posasını bırakıp kaymağını emdiğiniz

Tebeşirli parmaklarımla yazılmıştır haritasına

Kitapları rüzgârda, umutları akıttığı kanda

Sokaklara serdiğiniz doruk başlı delikanlı

184

Gür saçları duvarlarına gerili zindanda

Öylesine onurlu, öylesine korkusuz, canlı

Yürüyorsa tarihin zinciri halka halka

Ayak basmadığınız topraklara serpmişim tohumunu

Eğer direnç suyu verilmişse bu halka

İnanın ki benim ellerim örmüştür bunu

Milönü’nde cehalet selini kıran dağşandır adım.

Koşullanmışlara inat / uygar başla

Vallahi, hiçbir zorluğa pabuç bırakmadım

Yolumuzu kapatamazsınız /çatık kaşla

Geleceğin kitaplarında tek satır

Adımızdan söz edilmeyeceğini biliriz

- Tarih ancak bayrağı dikenleri anlatır-

Ama biz,

İpek böceği sessizliğinde yarınları öreriz.

Yüreğimiz horlanmış çocukların ezik bakmasından

Umutları çaka çak varır kamunun yaylasına

Kucağımızda bir deste gül/ yurt coğrafyasından

Ellerimiz harç koymuştur / anıtların en hasına

185

* Bu şiir, 12 Eylül karabasanının, kamuda görevli aydınları işlerinden kovaladığı günün gecesinde yazıl-mıştı.

*Şiiri armağan ettiğim iki delikanlıdan başka üç yerde tanıdığım üç yiğit öğretmenin adı gizlidir.

Kırımızı ışık altında gitar çalan çocuklarımızın öldürüldüğü dönemde, onların adını açıklayamazdım.

* Şiirden iki dizesi İngilizceye çevrilmiş 9 Eylül

Üni. Eğitim Fak. girişindeki panoya asılmıştı

(1992).

* İki dörtlüğünü, İmece Dergisi (31.s. Temmuz

1011) arka ka-gındaki Hasanoğlan YKE öğren-cilerinin

üstüne almış.

186

İmece

“Sözlüklerimiz, söz birliği etmişçesine,

imece kavramını kırsalla ilişkilendiriyor, köyün

işlerini birlikte kotarmaya bağlıyor. Öte

yandan da bir toplumbilim terimi sayıyor. Bu

bakış ve tutum; imeceyi kentleşmemiş, uygarlaşma-mış kesimin edimi gibi tanımlamak, imeceye çağını doldurmuş, tarihsel bir kavram olarak yaklaşmaktır. Daha açıkçası, çağdaş yaşamın dışına iteleyerek, imeceyi bir bakıma

köylülük saymaktır “ İmeceye durmak;

ötekisiyle yüz yüze gelmek, birbirini iş, edim

içinde tanımak, ötekinin yerini / değerini saptamaktır.

İnsan, işiyle ötekisinden kabul alır.

Yaptıklarıyla gönenir, toplumdaki konumunu

sağlamlaştırır. İmece elleşmedir, toplumsal

yaşamı birlikte örmeye, sürdürmeye, geliştirmeye

koşulmadır. İşlerini kolaylaştırma, yaşamını

esenliğe almaktır. İmece, toplumsal yaşamın

harcıdır. Aslında, toplumsallaşmanın,

kentleşmenin,uygarlığa gidişin giriş kapısıdır

imece.Ne zaman ki imeceliyseniz, esenliğe ulaşırsınız.

Ne zaman ki imeceye katılmadan payını

çoğaltan kurnazlar egemen olmuşsa, toplumsal

yaşam kağşamaya başlar.”

“Uygarlık, evrensel bir imecedir. Kurtuluş

Savaşımız, ulusal direniş/ kurtuluş imecesiydi.

Onun üstüne kurulan Türk devrim ve

aydınlanması, bu imeceden almıştır gücünü.

187

Halkımız kurtuluş imecesine malıyla canıyla

katkı verdiği için, Kurtuluş Savaşını kendisinin

saymıştır.” ( O Bolulu, Yeniden Müdfaa-i Hukuk:

39/8.sayı, 2001)

İmece cemaate dönüşürken ne yapmışım?

Kötülük, olumsuzlukları sırtına yükleyecek

sorumlu ararsanız, sayısı hesap makinelerini

çatlatır. Onları,hiç bağışlamıyorum. Ama ben,

imecelilik cemaate dönüşürken ne yapmışım,

ona baktım.

Sürdümüşüm imeceli tutumu

* Ankara Dostları yazarlar topluluğu

içinde(1992-2011) içinde yer almışım. Söyleşilerimden

dört kitap çıkmış.

* Şairler ekibiyle şiir yıllıkları düzenlemişim

(Şiir Coğraf-yamız 1997-98-99, 2000, Damar

Yayınları, dört cilt.)

* Elli iki kişi hakkında yazı yazmışım.

* Başka yazarların kitaplarını tanıtmak

için yazdığım yazı sayısı 51.

* Bana gönderilen kitapların, ön kapağının

içine, gönderenin adresini yazarım. Kitap sahibine

ya bir kitap ya te-şekkür mektubu gönderir

ya da telefonla bildiririm teşekkürümü.

* Yazarlık miladının kendisiyle başladığını

sananlardan olmadığımı gördüm. Sözümle,

yazımla, tutum ve edimimle Köy Enstitülü kişiliğimi

sürdürmenin sevincini yaşıyorum

Kendimi abartılamak için yazmadım bu bölümü.

Aklı, bilimi kılavuz edinmiş, laik eğitim

188

dizgemiz, tersine döndürülmeseydi, Köy Enstitüleri

kapatılmasaydı, Türkiye’nin bugünkü

durumu ne olurdu, ona gönderme yapmak istedim.

KÖY ENSTİTÜLÜLERDEN BİRİ

KÖY ENSTİTÜLÜLERDEN BİRİ

Yorumlar (0 )

Siteiçi Arama

KİTAPLAR

Etiketler